Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги заҳириддин муҳаммад бобур номидаги

(Populus diversifolia)
– бу чиройли туранғил барча дарё қирғоқларида, 
илгари сув оққан қўлтиқ майдонларда тоза ўрмонлар ҳосил қилиб ўсган. Танаси кўкимтир 
кулранг, бироқ ялтироқ бўлиб, қурилиш материаллари сифатида ишлатилади. Буларнинг 
бўйлари 6-8 м баъзан 10 м гача етадиган дарахт ўсимликларидир. 
Туранғил 
(Populus ntuinosa)
– бу дарахтнинг бўйлари 7-8 м, шох- шаббалари оз, 
перамида шаклида бўлиб, яхши қурилиш материаллари беради. Булар биз ўрганаётган 
районни юқори оқимларида кўпроқ учрайди. 
Тол 
(Salix songorica)
– йирик бута, кичикроқ дарахт, бўйлари 4-6 м ли. сувга яқин 
қирғоқларда сув ўртасидаги катта ва кичик оролларда кўп ўсад. Қўй, эчки, моллар яхши 
ейди. Маҳаллий аҳоли уларни илдизи билан кўчириб келиб, тирик деворлар ҳамда сават, 
корзинка, ғазалар қилиб ишлатилади. 
Чилвир тол 
(Salix Wilhelm jana)
– бу тол кўп майда танали бўлиб, шох- шаббалари 
майин бўлганлигидан чилвир тол деб юритилади. Чилвир тол сувга жуда яқин 
қирғоқларда қўлтиқ жойларда оролларда кўп ўсади. Унинг новдаларидан ҳам саватлар, 
карзинкалар, ғазалар қилинади. 
Шум тол 
(Fracsinus turkistanica) –
бу дарахтнинг бўйи 6-8 м бўлиб, дарёнинг эски 
ўзанларида аҳён-аҳёнда учрайди. Атига 4 тур дарахтни кўриб ундан гербарий тайёрладик. 
Буларни уруғлари тоғли жойларда ўсувчи шум тол меваларини сув билан оқиб келганидан 
дарак беради. 
Жирғаноқ ёки Чаканда 
(Hippophae rhamnoides)
– буларнинг бўйи 3-5 м ли шох-
шаббалари тиканли қўнғир қизил рангли бўлиб, мевалари сариқ қизғиш. Мева банди 
калта, новдаларга ёпишган бўлади. Булар ҳам тоғ сойлари, дарёлар қирғоқларида кўплаб 
ўсган. Чаканда меваларини дарё сувлари билан оқиб келиб, ўрнашиб ўсганлигидан дарак 
беради. 
Тўқай ўсимликлари қалин ўсган жойларда дарахтларга илашиб, илон чирмавиқ ёки 
илон чўп 
(Clematis orientalis)
– туранғил, жийда, толларга илашиб ўсади. 

---

105 
Чинғил ёки Жангал 
(Holemodendron-holidendron)
– бу тиканли бута, ўсимлиги, дарё 
ўзанининг қуруқроқ жойларида, шағалли тепаликларида гурух-гурух холида ўсади. 
Булардан махаллий аҳоли мол-қўйлар ўтлайдиган қўралар қилишади. Яна мол-қўйларни 
тагидаги хашакни супуруб олиш учун ҳамда янчилган шоли донларини, похол 
майдаларидан тозалашда супурги сифатида ишлатилади. 
Жинғил 
(Lycium L. Lycium rufhenicum)
– тукдор чангчили жинғил, бута ўсимлиги 
бўлиб, бўйи 1,5м, тиканли. Ёш новдаларида барглари якка – якка, эскиларида 2 – 5 та дан 
жойлашган, тухумсимон, элаксимон ёки тескари тухумсимон. Гуллари кўкимтир-сиёх 
ранг. Резавор меваси сер сув, қизил шарсимон ёки тухумсимон. Дарё ўзанларида, 
тепаликларда қуруқ жойларда кўплаб ўсади. Узун тиканли бўлгани учун мол – қўйлар 
яхши емайди. 
Юлғун 
(Таmarix romosissima) – 
бу юлғун дарё ўзанларини илгари оқим бўлган 
жойларнинг шағалли, тошли майдонларида тўп – тўп бўлиб ўсади. Поя шохлари қизғиш 
йўғонроқ, танаси силлиқ, гуллари чиройли қизғиш пушти. Қадим замонлардан бери 
буларнинг қаттик бўлганлиги учун қамчи соплари, хассалар қилинган. 
Юлғун 
(Таmarix hispida) – 
бу юлғун жуда чиройли, ҳушбичим, йирикроқ бўлиб, 
қуруқ майдонларда кўп ўсади. Махаллий аҳоли кексаларга хасса таёқлар ҳамда ўтин 
сифатида, ёқилғи тайёрланади. 
Юлғун 
(Таmarix Laxa) – 
бу кичикроқ, шох-шаббалари майин. Кўпроқ қумли, 
шағалли майдонларда, сувга яқинроқ жойларда кўп ўсади. Бу чиройли ўсимликни 
манзарали ўсимлик сифатида кўпайтириш мумкун. 
Ширин мия ёки қизил мия 
(Glycyrhiza glabra) – 
бу ўсимлик бурчоқдошлар 
оиласига мансуб бўлиб, илдиз системаси йўғон арқонсимон, гаризонтал холда атрофга 
тарқалади. Ер ости сувларигача жойлашади. Илдизидаги ширинлик олимларнинг 
кўрсатишича шакардан 40 маротаба ширинроқ бўлади. Шу сабабли дуккак мевалари қизил 
бўлганлиги учун қизил мия, илдизлари ширин бўлганлиги учун ширин мия деб аталади. 
Дарахтнинг эски ўзанларида қалин ўтлоқзорлар ҳосил қилиб ўсади. Қимматбахо доривор, 
ем – ҳашак ўсимликдир. 
Ковар