¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги

2.2. ТЕСТЛАРНИНГ КЛАССИФИКАЦИЯСИ

Психологияда тест деб, ўрганилаётган хусусиятни ривожланганлик даражасини, миқдорий ва сифат кўрсаткичларини бир-бирига таққослаш имконини берувчи стандартлаштирилган психодиагностик методикага айтилади. Методиканинг стандартлаштирилган тушунчасини маъноси шундан иборатки, у воқеа, ҳодисалардан бошлаб синалувчига бериладиган кўрсатмалар, ҳисоблаш усули, олинган натижаларни шарҳлаш билан тугайдиган, бутун жараённинг ҳаммаси, доимо ва ҳар жойда бир хил қўлланилишига айтилади.

Тестлар ёрдамида олинган баҳоларни, агар тест тўғри қўлланилган бўлса, тест қачон, қаерда, қандай қилиб ва ким томонидан қўлланилгандан қатъий назар уларни бир-бири билан тенглаштириш, таққослаш деб юритилади. Ҳар хил психодиагностик методикаларда тестларнинг валидлик, ишончлилик, аниқлик ва бир хиллик мезонларига жуда қатъий талаблар қўйилади.
Тестларнинг жуда кўп турлари мавжуд ва уларни қўлланиш асосларига қараб бир неча гуруҳларга бўлиш мумкин: тест предметлиги бўйича (сифати бўйича яъни айнан сифатни тестлар ёрдамида баҳолаш); тестларда топшириқлардан фойдаланишнинг алоҳида хусусияти; материаллар бўйича синалувчига талаблар; объект бўйича баҳолаш. Предметлиги бўйича тестлар интеллектуал шахсий ва шахслараро тестларга бўлинади. Тестларда топшириқлардан фойдаланишнинг алоҳида хусусияти бўйича амалий, образли ва сўзли тестлар. Тест материалларининг тавсифи бўйича синалувчига талаблар, бланкали ва аппаратурали тестларга бўлинади. Объект бўйича баҳолаш – процессуал тестлар ютуққа эришиш тести, ҳолат ва хусусиятлар тести.
Интеллектуал тестлар шахсни ақлий фаолияти ривожланганлик даражаси ва уларни алоҳида билиш жараёнларини (идрок, диққат, хаёл, хотира, нутқ) баҳолашда қўлланилади.
Шахс тестлари инсоннинг барқарор индивидуал хусусиятлари, хатти – ҳаракатларини аниқлаш бунга: темперамент, характер, мотивация, эмоция ва қобилиятларни аниқловчи тестлар киради. Бундан ташқари шахсда ҳар томонлама, шахс ҳолатини комплекс баҳолаш ёки алоҳида хусусиятининг ривожланганлик даражасини баҳолаш тестлари ҳам мавжуддир. Бунга Кэттелл, MMPI ва бошқа тестлар киради.
Хусусий тестлар ёрдамида, шахснинг алоҳида белгилари, мотивлар, эмоциялар, масалан характер акцентуацияси, хавотирлик, локус назорати, ютуққа эришиш мотиви, тажовузкорлик ва бошқалар аниқланади.