Ўзбeкистон рeспубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги

1. Қийматни оддий ёки тасодифий шакли.
Бу товар ишлаб чиқаришнинг дастлабки даврига тўғри келиб товарлар пулсиз бир-бирига бевосита айирбошланган. Бунда маҳсулот айрибошлаш учун ишлаб чиқарилмаган, лекин уни ортикчаси тасодифий шаклда айирбошланган. Тасодифий айирбошлаш меҳнат маҳсулотининг товарга айланганлигини ифодалайди. Айрибошлаш натижасида товар маҳсулоти ўзига тенг қийматли эквивалент маҳсулотга айрибошланади. Айрибошлаш жараёнида истеъмолни қондириш биринчи даражали масала, товарлар қийматини таққослаш эса иккинчи даражали масала сифатида қаралган. Масалан, 1 болта = 20 кг дон.

1. 
   Қийматнинг тўла ёки кенгайган шакли
   

Товар айрибошлаш ривожланиши билан тасодифий қиймат шаклидан тўла ёки кенгайтирилган шаклига ўтилган. Бундай айрибошлашда бир товарга қарама-қарши фақат битта товар эмас, балки бир нечта товарлар иштирок этади. Масалан, Суданликларда


10-15 бош қўй
10 Қоп туз 20-30 бош эчки
2 бош буқага айирбошланган.

Бунда ўз қийматини бошқа товарга айирбошланаётган туз нисбий қиймат шаклида, қолганлари, яъни қўй, эчки ва буқа эса қийматни ўзида ифода этувчи материал бўлиб хизмат қилади ва уларнинг қиймати эквивалент қиймат шаклида туради.

2. 
   Қийматнинг умумий (эквивалент) шакли
   

Ишлаб чиқаришнинг ривожланиши билан айирбошланадиган маҳсулотлар сони ҳам ортиб боради ва айирбошлашда мураккаб ҳолат вужудга келади. бирор бир товар соҳиби ушбу товарни ўзининг истеъмолига зарур бўлган бошқа бир товарга айирбошланиши учун аввалом бор ўзининг товарига эҳтиёжи бўлган бошқа бир истеъмолчини топмоғи керак бўлади, айирбошлаш мураккаблашиб унинг ривожланишига тўсқинлик қилади.
Аста-секин товарлар орасида ҳамма товарларга айирбошланаоладиган ва ҳамма товарлар қийматини ўзида ифода эта оладиган махсус товар ажралиб чиқади. Товарлар дунёсидан чиққан махсус товар қолган барча маҳсулотлар учун умумий эквивалентга айланади.
Масалан:
1 қоп буғдой
10 кг чой
10 кг қахва 10 бош қўй
0.5 тонна темир
2 унция (35.6 грамм) олтин

Бунда умумий эквавалент вазифасини 10 бош қўй бажарган.

3.