Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги урганч давлат университети

Бошқарув муомоларига бағишланган назариялар орасида машҳурларидан саналганлари Мак-Грегор ни“Х” ва“Y” ва Оучиннинг“Z” назариялари алоҳидаравишда диққатни жалб этади. “Х назарияси” бошқарувга ёндашувнинг маъмурий-буйруқбозликка асосланган тамойилларни назарда тутади,
“Yназарияси” эса, ундан тубдан фарқ қилади.Шулардан келиб чиққан ҳолда Мак-Грегор янги“Х” ва“Y” назарияларнинг тамойилларини илгари суради.“Х” назариясининг тамойиллари:(а)ташкилотни қаттиққуллик билан изчил тарзда бошқариш лозимлиги;(б) қонуний расмий ваколатларни марказлаштириш; (в) қарорлар қобил қилиш жараёнига ходимларни минимал тарзда жалб этишнинг мақсадга мувофиқлиги.
“Y” назариясининг тамойиллари:(а) ташкилотни умумий тарзда эркин бошқариш;(б) расмий ваколатларнинг бўлимларга бўлиниши;(в) мажбурлаш ва назоратнингкамлиги, индивидуалфаоллик ва ўз-ўзини назорат қилишга ўтиш;(г) бошқарувннинг демакратик услуби;(д) қарорларқабул қилиш жараёнига барчанинг жалб этилиши. “Z”назариясининг тамойиллари;(а)ходимни аниқлаштирилган мақсад сари харакатлантириш;(б)қарорлар қабул қилиш жароёнининг эркинлаштирилиши; (в)ҳар доим ходимнинг ташабусиниқўллаб-қуватланиши; (г) эркин ҳаракатлар танловида фаолиятга нисбатдан юқори даражадаги ёндашув. Фанда бошқарув тушунчаси тизимнинг ўз ҳаёт фаолиятини таъминлаш жараёни сифатида тушунилади. Бундай тизимлар қаторига биологик, техник, ижтимоий тузулмалар киради. Бошқарув тузилма сифатида бошқарувчи ва бошқарилувчи бўлакларга ажратилади. Бошқарув ўз тасарруфидаги бошқарилувчи бўлакка мунтазам, режали ва мақсадга йўналган тарздаги таъсир кучига эга. Бундай ўзаро фаолият тизимнинг ишчанлик қобилиятини таъминлайди. Бошқарувдаги тадқиқотлар кибернетика фани юзага келиши туфайли жадал суръатлар билан ривожланиб, мураккаб тузулмани бошқаришнинг илмий асосланган тавсиялари амалиётга татбиқ этила бошланди.Бошқарув билимлари кўп жиҳатдан давр эҳтиёжини акс эттирувчи асосий манбаа бўлиб ҳисобланади. Бошқаув жараёни, бир томондан, тузулманинг яхлитлигини таъминласа, иккинчи томондан уни янада такомиллаштириш ва ривожлантириш имконини беради. Шу ўринда бошқарувнинг икки асосий функсияси фарқланади: мақсадга йўналтирувчи ва ташкилий функсиялар. Мақсадга йўналтирувчи функсия тузулмани янада мукаммаллаштириш мақсадига йўналтиради.Ташкилий функсияэса тузулманинг мақсадга эришишдаги ички тартиби ва унинг турли қисмлари ўриндаги ўзаромувофиқликни таъминлайди