Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги умиров С. Э., Қодиров З. З

 
22-
расм. Г. шаҳрида скарлатина билан касалланган аҳолининг таркиби 
(умумий касалланиш ҳолатига нисбатан фоизларда ҳисобланган, %) 
 
23-
расм. В. давлатида 14 ёшгача бўлган болаларда қайд этилган аэрозол 
инфекцияларнинг (грипп ва ЎРВИ истисно этилган) структураси 
сувчечак
49,7%
қизилча
26,7%
Дифтерия
0,2%
Эпидемик паротит
7,2%
Менингит
0,2%
кўк йўтал
6,7%
қизамиқ
0,3%
скарлатина
9,1%

---

(кўрсатилган инфекциялар билан умумий касалланиш ҳолатларига нисбатан 
фоизларда ҳисобланган, %) 
Картограммалар 
Картограмма – жуғрофий харита ёки унинг чизмаси (схемаси) бўлиб, 
унда турли ҳудудларда қайд этилган касалланиш кўринишлари график 
ишоралар шаклида ифодаланади. Картограммалар аҳолининг жой белгиси 
бўйича ажратилган гуруҳларида касалланиш тақсимланиш хусусиятларини 
таҳлил ва тақдим этиш учун қўшимча (графиклар ва диаграммаларга) 
воситадир. Картограммаларда касалланишнинг мутлақ, интенсив ва 
экстенсив қийматларидан фойдаланиш мумкин. Лекин касалланишнинг 
мутлақ ва экстенсив қийматларидан фойдаланилганида турли ҳудудлардаги 
касалланиш жадаллиги – частотаси (хатари) ҳақида хулоса чиқариб 
бўлмайди. Бунинг боиси шуки, харитадаги турли ҳудудларда кузатилаётган 
мутлақ ва экстенсив қийматлар ўртасидаги тафовут турлича касалланиш 
хавфига эмас, аҳоли сонининг турличалигига боғлиқ бўлиши мумкин. 
Картограммаларни тайёрлашда касалланишнинг мутлақ ва нисбий 
қийматлари интервалини белгилашга жиддий ёндошиш зарур. Интерваллар 
ўзаро истисно этувчи табиатга эга бўлимиши зарур, яъни бирон интервал 0-5 
кўринишида бўлса, кейингиси 5 дан эмас 6дан бошланиши зарур. 
Фонли ва нуқтали картограммалар 
Фонли картограммаларда ўрганилаётган ҳудуднинг қисмлари 
(участкалар) бўёқ ёки штрихлаш ёрдамида белгиланади. Ҳудуд маъмурий 
белги ёки хавфли омил таъсир этиши бўйича участкаларга ажратилади ва 
чегараланади. Тасвирланаётган катталик қийматига қараб рангнинг қуюқлиги 
ёки штрихнинг шакли танланади.
Нуқтали картограммаларда касалланиш ҳолатлари ҳудуднинг муайян 
участкаларига нуқталар ёрдамида “боғланади”. Нуқтали “боғлам”дан 
фойдаланилганида (мутлақ нуқтали усул) нуқталар бевосита беморлар 
аниқланган жойга туширилади. Бундай жойлар палата, даволаш 

---

профилактика муассасаси, болалар муассасалари, корхона, мактаблар, 
маҳаллалар, туманлар ва ҳоказо бўлиши мумкин. Шунингдек, нуқталар 
ҳудуднинг ажратилган участкаларига бир текис туширилиши мумкин 
(
нисбий нуқтали усул). Мутлақ нуқтали усул эпидемик чақнашларни таҳлил 
ва тадқиқ қилишда мақбул усул ҳисобланса, нисбий нуқтали усул ҳудуднинг 
турли участкаларидаги касалланиш тафовутларини белгилаш учун қулай.