Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги умиров С. Э., Қодиров З. З

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Тасвирий 
тадқиқотлар 
5-
БОБ. ТАҲЛИЛИЙ ТАДҚИҚОТЛАР. КАСАЛЛАНИШНИНГ ПАЙДО 
БЎЛИШИНИ ВА ТАРҚАЛИШИНИ БЕЛГИЛОВЧИ ХАВФ 
ОМИЛЛАРНИ АНИҚЛАШ ВА БАҲОЛАШ 
Таҳлилий тадқиқотлар турли касалликларнинг пайдо бўлиш ва тарқалиш 
сабабларини аниқлаш ва миқдорий баҳолаш учун амалга оширилади. Ушбу 
таҳлил натижалари касалликка ёки бошқа оқибатга олиб келувчи омилларни 
бартараф этишга ва/ёки уларнинг таъсир этиш даражасини камайтиришга 
қаратилган профилактик тадбирларни ишлаб чиқиш учун қўлланилади. 
Таҳлилий тадқиқотлар кузатув тадқиқотлари гуруҳига мансуб бўлиб, уларни 
ўтказиш жараёнида қўйиладиган энг бош талаб - касалликлар пайдо бўлиш ва 
тарқалиш жараёнининг табиий кечишига (тажрибавий тадқиқотлардан 
фарқли ўлароқ) аралашмасликдир (3-расм).
3-
расм.
 
Кузатувга асосланган таҳлилий тадқиқотлар 
Кузатувга асосланган тадқиқотлар 
 
 
Когорт 
тадқиқотлари 
 
Ҳодиса-назорат 
тадқиқотлари
 
Экологик 
тадқиқотлар 
Кўндаланг (бир 
пайтдаги) 
тадқиқотлар 
 
Таҳлилий 
тадқиқотлар 
Ретроспектив 
эпидемиологик таҳлил 

---

Таҳлилий тадқиқотларда ишчи фаразга кўра тажриба гуруҳи назорат 
гуруҳига нисбатан тафовутга эга, яъни ўрганилаётган омил ўрганилаётган 
таъсирот оқибати билан, масалан, касаллик билан сабаб-оқибат 
боғланишларига эга. Ишчи фаразга муқобил бўлган ноллик фараз мавжуд 
бўлиб, тадқиқот мобайнида уни мутахассис инкор этади. Муқобил ишчи 
фаразга - ноллик фаразга кўра ўрганилаётган гуруҳлар бир-биридан фарқ 
қилмайди ёки улар ўртасидаги тафовут статистик ишончли эмас, тахмин 
этилаётган омил эса хавфли омил ёки этиологик омил эмас.
Инглиз олими, тиббий статистика асосчиларидан бири Уиллиам Фарр 
(1807-
1883) шахс, жой ва вақт белгиларини ажратди, тадқиқотлар 
натижасида олинган маълумотларни шу белгиларига кўра таҳлил этилади ва 
тизимланади.
Таҳлилий тадқиқотлар қуйидаги саволларга жавоб бера олиши зарур: 
1) 
нега кимлардир кўпроқ, кимлардир камроқ касалланишади? 
2) 
нега айрим ҳудудда кўпроқ, айрим ҳудудда камроқ касалланишади? 
3) 
нега айрим пайтда кўпроқ, айрим пайтда камроқ касалланишади? 
“Нега” саволи оқибат аён бўлганида сабабни излашни ёки маълум 
сабабдан келиб чиқадиган оқибатни аниқлашни кўзда тутади, яъни ҳар 
қандай ҳолатда ҳам сабаб ва оқибат ўртасидаги сабаб-оқибат 
боғланишларини топишни вазифа сифатида қўяди (4-расм). 
Таҳлилий тадқиқотнинг сўнгги хулосаси - маълум оқибатнинг сабабини 
ёки мазкур сабаб мавжудлиги эҳтимоллигини аниқлашдан иборатдир.