Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги умиров С. Э., Қодиров З. З

Скрининг 
Скрининг (screening - ёйиш) – ўзини соғлом деб ҳисобловчи шахсларни, 
уларда илгари билинмаган касалликларни аниқлаш мақсадида (аксарият 
оммавий тарзда), текширишдир. Скрининг, шунингдек, соғлом шахсларда 
хатарли омилларни (асосан шахснинг ўзига хос), масалан, чекиш, овқатишга 
хос зарарли одатлар ва ҳоказоларни аниқлаш учун ҳам қўлланилади.
Скрининг – скрининг синамалари: сўров, жисмоний текширув (тери 
қопламаларини қараб кўриш, пальпация, перкуссия ва б.), лаборатория 
текширувлари ва бошқа усуллар ёрдамида амалга оширилади. Скринингнинг 
икки тури мавжуд: 
• 
профилактик тадбир сифатида скрининг текшируви; 
• 
эпидемиологик тадқиқотларда қўлланилувчи скрининг усули.
Аҳолининг турли гуруҳларини даврий равишда тиббий кўрикдан 
ўтказиб туриш профилактик скрининг текширувига яққол мисолдир. 
Профилактик 
скринингнинг 
аҳамияти 
профилактик 
дастурнинг 
касалланишга, вақтинча меҳнатга қобилиятсизликка, ногиронликка, ўлим 
кўрсаткичларига таъсири билан, ҳамда иқтисодий сарф-харажат ва иқтисодий 
самара нисбати билан белгиланади. Профилактик скринингнинг самараси 
нафақат синаманинг ўзига, балки текширув натижасида аниқланган 
касалликка (ҳолатга) самарали таъсир эта олиш эҳтимоллигига ҳам 
боғлиқдир. 
Эпидемиологик тадқиқотларда скрининг усули қуйидаги ҳолатларда 
қўлланилади: 

---

• 
проспектив когорт тадқиқотларида когортани шакллантириш ва уни 
кузатиш жараёнида; 
• 
“ҳодиса-назорат” тадқиқотларида соғлом шахслардан назорат гуруҳини 
шакллантиришда ёки ушбу тадқиқотда ўрганилмайдиган бошқа касаллик 
билан оғришган беморлардан назорат гуруҳини шакллантиришда; 
• 
Бирон касаллик тарқалганлигини баҳолаш учун бир пайтда амалга 
ошириладиган скрининг тадқиқотларида. 
Текширилувчи шахслар сонига, уларнинг касб-корига ёки бошқа 
индивидуал хусусиятларига қараб қўлланиладиган скрининг синамалари 
тўпламига кўра қуйидагилар фарқланади: 
• 
оммавий скрининг – аҳоли пунктидаги барча шахсларни текшириш ёки 
кўп сонли танланмани текшириш; 
• 
мақсадга йўналтирилган скрининг – жинс, ёш, ирқ, касб-кор, ижтимоий 
аҳвол каби белгилар бўйича ажратилган алоҳида гуруҳларнинг ёки 
муҳитдаги хатарли омиллар таъсир этишига кўра ажратилган аҳолининг 
соғлиғини баҳолаш; 
• 
кўп тармоқли скрининг – бир неча касалликларни бирваракайига агниқлаш 
мақсадида скрининг синамалар тўпламидан фойдаланиб аҳолининг 
соғлиғини баҳолаш; 
• 
қидирув (оппортунистик) скрининги – скрининг синамалардан фойдаланиб 
маълум патологияга эга шахсларни яна қўшимча бошқа касаллик 
мавжудлигига текшириш; касаллиги маълум шахслар текширилаётганлиги 
сабабли, скринингнинг мазкур тури оппортунистик скрининг деб ҳам
юритилади; 
Скрининг синамаларига қўйиладиган талаблар: 
• 
валидлик ва дастлабки ҳолатни айнан такрорлай олиш хусусияти; 
• 
қўллашнинг соддалиги ва арзонлик; 
• 
хавфсизлик; 
• 
ҳар бир текширувчи шахс учун мақбул; 
• 
профилактик тадбир сифатида самаралилиги.

---

Скринингни ўтказишда аксарият касалликлар тарқалганлигининг 
пастлигини инобатга олиш зарур. Шунинг учун ҳам скрининг синамалари 
касалликни ўтказиб юбормаслиги учун, аввало, юқори сезгирликка эга 
бўлиши шарт. Шу билан бирга, сохта ижобий натижа олинмаслиги учун 
ушбу синамалар юқори хосликка ҳам эга бўлиши зарур. Масалан, ОИВ-
инфекциясини аниқлашга мўлжалланган иммунофермент синамаси 99,0% 
атрофидаги хосликка эга. Шунга қарамасдан ОИВ-инфекцияси скринингида 
кўплаб сохта ижобий натижа олинади, шу сабабли мазкур натижани 
тасдиқлаш учун янада хослиги юқори синамада қайта текшириш амалга 
оширилади (иммуноблоттинг).