Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги умиров С. Э., Қодиров З. З

Эпидемиологик тажрибавий тадқиқотларнинг таснифи 
Тиббиётда эпидемиологик тажрибавий тадқиқотларнинг қуйидаги 
турлари кенг қўлланилади: 
• 
Рандомизацияланган клиник тадқиқот (РКТ) – иммунобиологик 
препаратлар ва дори воситаларининг потенциал самарадорлигини ҳамда 
хавфсизлигини баҳолаш.

---

• 
Рандомизацияланган дала тадқиқоти (РДТ) – иммунобиологик 
препаратларнинг потенциал самарадорлигини ҳамда хавфсизлигини 
баҳолаш.
• 
Ялпи дала тадқиқоти (ЯДТ) – иммунобиологик препаратлар ва дори 
воситаларининг ҳаққоний (реал) самарадорлигини ҳамда хавфсизлигини 
баҳолаш.
Жаҳон тажрибасига кўра, янгидан ишлаб чиқилган фармацевтик 
маҳсулотлар, дастлаб клиникагача босқич (preclinical phase) доирасидаги 
текширувдан – синовдан ўтказилиши зарур. Бу синовда одатда илмий марказ 
ва лабораторияларда препаратнинг яратилиши кўзда тутилади. Янги 
препаратларни яратувчи муассаса тадқиқот ва ривожлантириш ташкилоти 
(Research and Development
) деб аталади. Йирик фармацевтик компаниялар 
қошида тадқиқот ва ривожлантириш бўлими (Research and Development 
Departments
) фаолият кўрсатади. Тадқиқот ниҳоясига етгач, тадқиқот ва 
ривожлантириш ташкилоти томонидан, клиникагача босқич доирасидаги 
синовдан муваффақиятли ўтган препаратнинг формуласи фармацевтик 
компанияларга тақдим этилиши ёки сотилиши мумкин ва шундан кейин 
клиник тадқиқотларга (КТ) киришилади. Клиник тадқиқотлар одатда 
контракт асосида фаолият юритувчи тадқиқот ташкилотлари (Contract 
Research Organizations
) билан ҳамкорликда амалга оширилади. 
Препаратни яратиш босқичлари 
Препаратни яратиш жараёни одатда қуйидаги босқичлардан иборат: 
• 
Формула яратиш (Development of a Compound). Дастлаб лабораторияларда 
янги препаратнинг концепцияси яратилади. Маҳсулот ўз хусусиятига кўра, 
бемордаги ножўя патологик ҳолатга даволовчи таъсирга ёки ушбу ҳолатнинг 
ривожланишини секинлатишга ёки унинг ривожланишини батамом бартараф 
этишга қаратилган бўлиши зарур.
•
Клиникагача синов (Preclinical Testing). Маҳсулотнинг зарарли ва ножўя 
таъсирлари йўқлигини ва кўзда тутилаётган самарадорлигини исботлаш учун 

---

турли ҳайвонларда (сичқонлар, каламушлар, итлар ва маймунларда) синов 
ўтказилади. Мазкур босқичнинг мақсади – маҳсулотнинг канцероген, 
мутаген, тератоген ва бошқа ножўя таъсирлари йўқлигини кўрсатишдан 
иборат. Клиникагача синов, шунингдек, препаратнинг организм билан ўзаро 
таъсирини тушуниш имконини беради. Клиникагача синов ижобий 
ниҳоясига етгач, маҳсулот яратувчиси томонидан олинган барча 
маълумотлар тақдим этилган ҳолда, давлатнинг тегишли органларига 
(Ўзбекистон Республикаси ССВ Давлат фармакологик қўмитасига) мурожаат 
қилинади. 
• 
Клиник тадқиқот (Сlinical Trials/Studies in Humans). Клиник тадқиқот – 
узоқ, баъзан йиллаб чўзиладиган, инсонлар устида олиб бориладиган 
тадқиқот. Бевосита клиник тадқиқотнинг ўзи учта фазадан иборат. Ҳар бир 
фазадан кейин тадқиқотга жалб этилганлар сони ошиб боради. Тўртинчи 
(регистрациядан/маркетингдан кейинги) фаза ҳам мавжуд бўлиб, бунда 
маҳсулот бозорга чиқарилгач унинг таъсирини кузатишни олиб бориш йўлга 
қўйилади.