Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимѐ-технология институти

4. Марказий Осиѐ мамлакатлари билан қардошлик алоқалари. 
Марказий Осиѐ давлатлари раҳбарларининг биринчи учрашуви 1990 йил июнь 
ойида Алмати шаҳрида бўлиб ўтди. Марказий Осиѐ давлатлари 
раҳбарларининг навбатдаги учрашуви 1991 йил 13-15-август кунлари Тошкент 
шаҳрида бўлди. Ундаги энг муҳим ҳужжат - Ўрта Осиѐ ва Қозғистон 
Республикалараро маслаҳат Кенгашини тузиш тўғрисида битим имзоланди. 
Маслаҳат Кенгашининг вазифаси бешта мамлакат ўртасида иқтисодий 
ҳамкорлик қилиш учун шарт-шароит яратишдан, бозор муносабатларига 
ўтишда минтақа манфаатларини ҳимоя қилувчи келишилган сиѐсат 
юритишдан иборат. 1991 йил 13 декабрда Ашгабадда Марказий Осиѐ давлат 
бошлиқларининг учрашуви бўлиб ўтди. Учрашувда Тажан-Серахс йўл 
қурилиши бўйича битим имзоланди. Уни Ўзбекистон, Қозоғистон, 
Қирғизистон ва Туркманистон Президентлари имзоладилар. Беш давлат 
бошлиқлари Чернобиль ҳалокати, Орол фожеаси оқибатларини тугатиш 
масаласида биргаликда ҳаракат қилиш ҳақида қарор қабул қилдилар. 1993 
йилнинг 4 январида И.Каримов ташаббуси билан Марказий Осиѐ давлатлари 
раҳбарларининг Тошкент учрашуви ташкил этилди. Учрашувда Марказий 
Осиѐ Ҳамдўстлигига асос солинди. Беш давлат раҳбарлари ҳамдўстлик 
ҳақидаги битимга имзо чекишди.
1993 
йил 26 мартда Қизил Ўрдада Марказий Осиѐ давлат 
бошлиқларининг Россия давлат делегацияси иштирокида биринчи анжумани 
бўлиб ўтди. 1993 йил 28 июлда Алматида Қозғистон ва Ўзбекистон ўртасида 
1994-2000 
йилларда иқтисодий интеграцияни чуқурлаштириш чора-
тадбирлари тўғрисида битим имзоланди. 1994 йил 11 январда Нукусда 
Марказий Осиѐ мамлакатлари бошлиқларининг Россия Федерацияси давлат 
делегацияси иштирокида иккинчи конференцияси бўлиб ўтди. Анжуманда 
Орол денгизи ҳавзасидаги ҳозирги аҳвол билан боғлиқ масалалар, Оролни 
қутқариш халқаро жамғармаси маблағлари қандай тўпланаѐтганлиги муҳокама 
қилинди, экологик вазиятни яхшилаш юзасидан яқин 5 йил ичида бажарилиши 
лозим бўлган вазифалар белгиланди. Оролни қутқариш бўйича давлатлараро 

---

116 
Кенгаш Низоми тасдиқланди. 1994 йил 16 январь куни Ўзбекистон 
Республикаси билан Қирғистон Республикаси ўртасида ягона иқтисодий макон 
тўғрисида шартнома имзоланди. 1994 йил 30 апрелда Чўлпонота шаҳрида 
Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон ўртасида Ягона иқтисодий макон 
тузиш тўғрисида уч томонлама шартнома имзоланди. 1994 йил 8 июль Алмати 
шаҳрида учрашув бўлиб ўтди. 1995 йил январида Қозоғистон Президенти 
Тошкентга келди. Ўзбекистон ва Қозоғистон ўртасидаги иқтисодий 
ҳамкорликка доир битим ва қатор ҳужжатларга имзо чекилди. Битимга 
Қирғизистон ҳам қўшилди. Натижада уч мамлакат ўртасида ягона бозорни 
вужудга келтириш, маҳсулот айрибошлаш имконияти яратилди. Тошҳовуз 
учрашувида Марказий Осиѐ Республикалари Президентлари Марказий Осиѐ 
мамлакатлари ҳамкорлигини чуқурлаштириш масалаларини кўриб чиқдилар ва 
қўшма Баѐнот имзоладилар.1995 йил 3 мартда Тошҳовузда Марказий Осиѐ 
давлатлари раҳбарларининг учрашуви бўлди. 1995 йил 14 апрель куни 
Чимкентда Ўзбекистон, Қирғизистон, Қозоғистон Президентларининг 
учрашуви бўлди. Тожикистон ва Афғонистон чегарасидаги вазият ҳақида 
маслаҳатлашиб олинди. Қабул қилинган Баѐнотда Тожикистон мухолифат 
кучлари томонидан 1995 йил 7 апрелда қилинган қон тўкишга олиб келган 
ҳужум қораланди. 2000 йилгача дастур маъқулланди. 1995 йил 15 декабрда 
Жамбулда ўтказилган давлатлараро Кенгаш мажлисида, 1997 йил 9-10 январь 
кунлари Бишкекда ва 1997 йил 12 декабрь куни Қозғистоннинг янги пойтахти 
Остана (Оқмола) шаҳрида Марказий Осиѐ давлат раҳбарлари учрашдилар. 
1998 йил 5-6 январда Ашгабадда Туркманистон, Ўзбекистон, Қозоғистон, 
Қирғизистон, Тожикистон Президентларининг учрашуви бўлиб ўтди. Бешала 
давлатнинг миллий манфаатларига, минтақадаги хавфсизлик ва барқарорликка 
мос келадиган дўстона, тенг ҳуқуқли ва ўзаро фойдали муносабатларни 
чуқурлаштиришга содиқ эканлиги тасдиқланди. Тожикистон Президенти 
И.Раҳмонов мазкур ягона иқтисодий ҳудудга Тожикистон ҳам қўшилишини 
билдирди.
И.Каримов ташаббуси билан 2000 йил 20-21 апрелда Тошкентда 
Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистон Президентларининг 
учрашуви бўлиб ўтди. Унда 1999 йилдаги Қирғизистон билан боғлиқ фожиалар 
кўриб чиқилди. Саммит қатнашчилари халқаро террорчилик, диний ва сиѐсий 
экстремизм, минтақа барқарорлигига таҳдид солувчи омилларга қарши кураш 
тўғрисидаги шартномага имзо чекдилар. 2001 йилнинг 1-ҳафтасида 
Ўзбекистон, Қозоғистон, Қирғизистон ва Тожикистон Президентлари Алмати 
шаҳрида учрашдилар. Мажлисда И.Каримов Марказий Осиѐ Республикалари 
Иқтисодий Ҳамжамияти Форумини чақириш тўғрисида таклиф киритди. 2002-
2003 йилларда ушбу Саммит ўз ишини давом эттирди. И.Каримов «Туркистон 
умумий уйимиз» деган ғояни илгари сурди. 1-навбатда, ижодкор зиѐлилар-
ѐзувчилар, тарихчилар ва бошқаларнинг эътиборини Туркистон тарихий 
бирлик туйғусини қайтадан тиклашга қаратди. И.Каримов томонидан 1995 
йил 5 майда Олий Мажлис 2-сессиясида «Туркистон -умумий уйимиз» 
шиорининг илгари сурилиши, унинг мазмуни ва кўзланган мақсад минтақавий 
барқарорликни таъминлашдир.

---

117