Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент Давлат Техника университети

Tajribani bajarish

1. 
   Teshilish kuchlanishini elektrodlar orasidagi masofaga bog’liqligini aniqlash: buning uchun igna-igna va yassi-yassi elektrodlar olamiz.
   
2. 
   Elektrodlar orasida: 0,5; 1; 1,5; 2; 2,5 mm masofalar orasida teshilish kuchlanishining uchta qiymatini aniqlaymiz.
   
3. 
   Olingan qiymatlarni quyidagi jadvalga to’ldiramiz.
   

8-rasm.
Ul - ulagich tugmasi

OUT - oxirgi ulash tugmasi
Uz - uzgich tugmasi
EU - eshik ulagichi
MTR - maksimal tok relesi
CHU - chiziqli ulagich
YACH - yashil chiroq
QCH - qizil chiroq
KR - kuchlanish rostlagichi
YUKT - yuqori kuchlanish transformatori
Olingan natijalar jadvali

Elektrod turi	Elektrodlar orasidagi masofa. h, m	Birlamchi kuchlanish U1 V				Teshilish kuchlanishi, UT , kV		Elektr mustahkamlik, ET kV/m
		1	2	3	O’r	Eff.	Maks.	Eff.	Maks.

;
k - transformatsiya koeffitsienti.

Hisobotga talablar
1. Umumiy zanjir sxema chizmasi
2. Qo’llanilgan uslublar haqida qisqacha ma'lumot
3. Olingan natijalarning jadvali va =f(h), ҳамда =f(h) bog’liqlik grafiklarini igna-igna va yassi-yassi elektrodlar uchun keltiring.
Sinov savollar
1. Elektr mustahkamlik nima?
2. Zanjirning ishlashini tushuntiring
3. Nima uchun bir xil masofada teshilish kuchlanishining qiymati har xil?
4. =f(h) grafigini igna-igna va yassi-yassi elektrodlar uchun tushuntiring.
5. =f(h) grafigiga taqqoslab, ideal suyuq dielektrik uchun qanday bo’lishini tushuntiring.
6. Dielektrik teshilganda zanjir qanday o’chadi?
7. OUT ning vazifasi nimadan iborat?
8. Nima uchun Ul va OUT chiziqli ulagich bilan himoyalangan?
9. Transformator moyi nima?
4 - tajriba ishi
Qattiq dielektriklarning elektr mustahkamligini aniqlash.
Qattiq dielektriklarda teshilish to’rt turga bo’linadi: makroskopik jihatdan bir jinsli dielektriklarda elektr teshilish; bir jinsli bo’lmagan dielektriklarda elektr teshilish; issiqlikdan teshilish va elektrkimyoviy teshilish. Birinchi turdagi teshilish juda tez sodir bo’ladi (10^-7-10^-8 s). Bunda dielektrik qizimaydi va energiya isrofi juda kichik bo’ladi. Qattiq dielektrikdagi ba'zi elektronlar elektron ko’chki hosil qiladi. Tezlikka erishgan elektronlar yangidan-yangi elektronlarni uzib chiqarib, muvozanat holatini buzadi va dielektrikda teshilish sodir bo’ladi. Issiqlikdan teshilish asta-sekin sodir bo’lib, dielektrik qiziydi va energiya isrofi kuzatiladi. Issiqlikdan teshilish elektr maydonida joylashgan dielektrikning qizish harorati uning erish yoki kuyish nuqtasiga yetganda, ro’y beradi.
Elektrkimyoviy teshilish dielektrikda harorat va namlik nisbatan yuqori bo’lgan holatda kuzatiladi. Bunda issiqlik hodisasi bilan bog’liq gaz ionlanishi sodir bo’ladi, hamda teshilish ro’y berishi uchun uzoq vaqt talab qilinadi, chunki bu teshilish elektr o’tkazuvchanlik hodisasi bilan bog’liq.
Qattiq dielektriklarda kuchlanish qiymatining ko’tarila borishi natijasida dielektrikda teshilish sodir bo’ladi, tok oqimi keskin ortadi va o’ta o’tkazuvchan kanal elektrodlarning qisqa tutashuviga olib keladi. Teshilish sodir bo’lgan joyda chaqnash yoki elektr yoyi yuzaga kelib, dielektrikning teshilgan qismida erish, kuyish holatlari kuzatiladi. Dielektrikning teshilish vaqtidagi kuchlanishi (U_T) deb ataladi. Elektr maydonning shu lahzaga mos keluvchi qiymati dielektrikning elektr mustahkamligi (E_T) deb ataladi. Dielektrik elektr mustahkamligi teshilish kuchlanishining dielektrikning teshilish joyidagi qalinligi (h) ga nisbati bilan aniqlanadi:

Tajriba sharoitida biz elektr mustahkamligining o’rtacha qiymatini aniqlash uchun ikkita elektrod chekkalari yoysimon shaklida bo’lgan, varaqsimon kondensator qog’ozidan foydalanamiz. Buning uchun ikki, to’rt, olti, sakkiz, o’n va o’n ikki qatlam olamiz. Ikkita elektrod orasiga joylashtiramiz, quyidagi zanjir yordamida teshilish kuchlanishini aniqlaymiz. Zanjirning birinchi chulg’amiga kuchlanish beramiz. Ulash tugmasi yordamida yuqori kuchlanish qiymatini beramiz. Kuchlanish rostlagichi yordamida dielektrikni teshilish kuchlanishi qiymatigacha oshiramiz. Olingan qiymatni quyida keltirilgan jadvalga to'ldiramiz.

9-rasm.
Ul - ulagich tugmasi

OUT - oxirgi ulash tugmasi
Uz - uzgich tugmasi
EU - eshik ulagichi
MTR - maksemal tok relesi
CHU - chiziqli ulagich
YACH - yashil chiroq
QCH - qizil chiroq
KR - kuchlanish rostlagichi
YUKT- yuqori kuchlanish transformatori