Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Хизмат қилиш мудатига кўра-ростлаш иншоотлари доимий (узоқ 
муддатга хизмат қилишга мўлжалланган) ва вақтинчалик (вақтинчалик 
ростлаш учун барпо этилган ёки авария ҳолатини бартараф этиш учун). 
Қурилиш материалининг турига кўра ростлаш иншоотлари тупроқли, 
тошли, ёғочли, бетонли, темир-бетонли, металли, биологик ёки аралаш бўлади.
Конструктив белгиларига кўра ростлаш иншоотлари бешта гуруҳга 
бўлинади: 1) дамбалар (уюмлар)-қайирларни сув босишдан сақлаш учун қирғоқ 
чети буйлаб жойлаштирилади, портлар ва дарё қўлтиқларини тўлқиндан 
тўсишда қўлланилади; 2) кўндаланг иншоотлар (запрудалар)-ўзанни у 
қирғоғидан бу қирғоғигача тўсади, сув оқими - тўлиқ ёки қисман тўсиш учун 
мўлжалланган; 3) кўндаланг тўғирловчи иншоотлар (полузапрудалар) - бир учи 
қирғоққа туташган, иккинчиси эса ўзан ўқига тўғри ёки оқим йўналиш буйича 
бурчак остида жойлашган, оқим йўналишни тўғирлаш ва кема ўтказиш 
чуқурлигини ҳосил қилиш учун мўлжалланган; 4) қирғоқ ва тубни 
мустаҳкамловчи иншоотлар; 5) қирғоқларга туташмайдиган иншоотлар - бу 
асосан шитли иншоотлар.
 
7.2.3. Ростлаш ишлари учун қўлланиладиган қурилиш материаллари ва 
конструкциялар элементлари 
 
Қурилиш материаллари. Ростлаш иншоотлари катта узунликка эга ва 
кўп миқдордаги қурилиш материалини талаб қилади. Шунинг учун улар арзон 
бўлган қурилиш материалларидан барпо этилади. 
Ростлаш иншоотлари учун қуйидаги қурилиш материаллари қўлла-
нилади: 1) тош, баъзи бир мергелли охактошлар ва лойли қумтошлардан 
ташқари йирик бўлакланган, ёрилган, барча жинсли тошлар қўлланилади. Муз 
харакати пайтида ташқи қисмларни қоплашда, тошларни олиб кетмаслиги учун 
улар кўндаланг кесими 25...30 см дан кам (30...50kg) бўлмаслиги керак; 2) 

---

290 
шебен, галька ва гравий грунтлари иншоотда тушама қатлами сифатида 
қўлланилади; 3) қум, қумли –лойли, лойли грунтлар иншоот ички қисмларига 
ишлатилади; 4) ёғоч, қайроғоч шоҳлари, хивич, шох-шабба, дарахт, тахта, 
горбил, қозиқ кўринишда қўлланилади. Шох-шаббалар учун тол навдаси 
қўлланилади, қирқилган навда пастки қисмининг йуғонлиги 4 см гача ва 
узунлиги 1,5...2,5м бўлади; 5) ўсимликли материаллар: ўт экиш, чим, мох, 
қамиш ва бошқалар; 6) метал, мих, болт, анкерлар, темир-бетон диаметри 
1,5...6 мм ли рухли сим кўринишда, шох-шаббалар боғламини боғлашда кенг 
қўлланилади; 7) цемент, бетон ва грунтли бетоннинг таркибий қисми сифатида 
қўлланилади. Унча юқори бўлмаган цемент маркалари 200,250,300,400 ни 
ишлатишга йўл қуйилади; 8) битум, маркалари БН-2 ва БН-3 асфальт бетон ва 
грунтли бетонларнинг таркибий қисми сифатида ишлатилади; 9) асфальт, 
асфалтбетон, янги кимёвий материаллар (пластмасса ва бризол қопламалар, 
полимерлаштирадиган мумлар, ҳар-хил қоришмалар ва бошқалар) сув 
ўтказмайдиган қияликни монолит қопламасини, ювилмайдиган қиялик юзасини 
ҳосил қилиш, сув остидаги сув ўтказмайдиган қопламани ҳосил қилиш учун 
қўлланилади.