Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура қурилиш институти

Сунъий ҳовузлар ён бағирларининг эрозияси ва емирилишига қарши 
курашиш. Дарё эрозияси жараёни дарё сунъий ҳовузлари ёнбағирларидан 
атмосфера сувлари (ёмғир, қорларнинг эриши)нинг оқиб тушиши таъсиридаги 
ювилишдан бошланади. Ён бағирлар ювилишига грунт сувлари таъсири 
туфайли тупроқ массасининг ўпирилиши, кўчиши, тош тўкмалар ва дарё 
сувлари билан ёнбағир этагининг ювилиш ҳамда нураш жараёнлари 
маҳсулотлари қўшилади. Ён бағирлар емирилиши қум, лой массалари, тош, 
шебень кўринишидаги маҳсулотлар дарё ўзанига тушади ва тубдаги ёки 
муаллақ чўкиндилар кўринишда сув билан олиб кетилади. Ёнбағирлар 
емирилиши билан кўрашиш дарёга чўкиндилар тушишини камайтириш ва 
ёнбағирларни хўжалик мақсадларида фойдаланишни таъминлашдан иборатдир. 
Бу тадбирлар ёнбағирлар ювилишга қаршилиги ўсимликларни вужудга 
келтириш йўли билан амалга оширилади. Ўрмон ва ёнбағирлардаги тупроқни 
сақлаб қолиш учун ўрмон хўжалиги барпо этилади ва ўсимликларни ҳайвонлар 
(моллар) паймол қилишдан сақлаш чораларини кўриш билан амалга 
оширилади. Аммо юқоридаги тадбирлар бир неча йиллардан сўнг самара бериш 
мумкин. Бу давр ичида тупроқ ювилиш тезлиги ҳалокатли оқибатларни 
келтириб чиқариш мумкин. Бу ҳолларда юза оқим ювилиш тезлигини 
камайтирувчи, оқимни ушлаб қолувчи уюмлар, ариқлар, террасалар 

---

283 
ўрнатилади. Тоғли худудларнинг тик ёнбағирларидан катта тезликда 
харакатлана-ётган ва ўзи билан грунт юза қатламини эргаштириб кетадиган қор 
кўчкилари ўзанларни ифлослантириш манбаси ҳисобланади. қор кўчкиларига 
қарши тўсиқлар, қозиқлар, кўчки кесувчилар, кўчки харакати йўналишига 
нормал жойлаштирилган йўналтирувчи шпораларни ўрнатиш самарали 
тадбирлар ҳисобланади. Тоғ ён бағирларидан тушадиган тош тўкмалар 
мергелли, слансли ва бошқа жинсларнинг кучли ёмғир ва жаладан сўнг ҳосил 
бўладиган маҳсулот ҳисобланади. Улар билан курашиш учун сувни тоғда 
канал, нов, дренажлар ўрнатиш йўли билан амалга оширилади.