|
; (4.47)
Меъёрий куч
P
нинг эксцентриситети
р
е
пастки бьеф томон бўлганда
L
B
L
B
C
tg
R
чег
ур
см
*
1
*
2
1
1
)
(
+
+
=
(4.48)
L
B
Р
ўр
*
/
=
, (4.49)
бу ерда
р
е
– меъёрий куч
P
нинг пастки бьеф томон эксцентриситети;
1
B
ва
2
B
– грунт ўпирилиб ва текис силжиш содир бўладиган иншоот товони
участкаси кенглигининг ҳисобий қиймати;
*
1
B
ва
*
2
B
- худди шундай, юкланиш
эксцентриситети пастки бьеф томон қўйилганда;
чег
- грунт ўпирилиб
силжийдиган участкалардаги чегаравий уринма кучланиш, худди чуқурлик
силжишдагидек қабул қилинади;
L
– чизмага перпендикуляр йўналиш бўйича
иншоот товони узунлиги (4.39 - расм);
P
– фильтрацион ва тенг тақсимловчи
190
босимларни ҳисобга олган ҳолда қабул қилинади.
4.39 - расм. Аралаш силжишда устиворликни ҳисоблаш учун схемалар:
1,2-меъёрий кучланишларнинг ҳақиқий ва ҳисобий эпюралари.
Шундай қилиб, эксцентриситет пастки бьеф томон бўлганда иншоот
товони кенглиги В шартли бажаришда ҳисобий қиймат
р
e
B
B
2
*
−
=
гача
камаяди. Юқорида келтирилган 4.48 ва 4.49 формулалар бўйича ҳисобларни
бажариш учун аввало, иншоот товонининг текис ва аралаш силжиш бўладиган
қисмлари узунлиги ва
чег
қиймати аниқланади. Бунинг учун:
1) ҳисоб ёки график усул билан қуйилган юклама
P
нинг
эксцентриситети
р
е
аниқланади: эксцентриситет юқори бьеф томон бўлганда
ёки у бўлмаганда иншоот товони кенглиги
B
га, яъни ҳақиқий кенгликка тенг
қилиб қабул қилинади; эксцентриситет пастки бьеф томон бўлганда иншоот
товони кенглигини шартли равишда
*
B
қийматгача камайтирилади, чунки
эксцентриситет заминнинг юк кўтариш қобилияти ва иншоот устиворлигига
таъсир кўрсатади;
2) эксцентриситет бўлмаганда ёки эксцентриситет юқори бьеф томон
бўлганда грунт ўпирилиб силжиш бўладиган иншоот товони фундаменти
кенглиги
1
B
аниқланади (4.39 - расм,б).
191
Бунинг учун
45
,
0
/
1
1
1
+
=
ур
C
tg
tg
характеристикали грунтли
заминлар учун график қурилади (4.39 - расм,б), бунда
1
БВ
кр
=
;
буз
-
грунтнинг иншоот товонидаги ўртача меъёрий кучланиши, бунда
0
'
=
бўлганда битта тик юклама таъсирида заминнинг бузилиши рўй беради (4.39 -
расм, в); 4.47 -формуладаги
ур
га қийматлар бериб
В
В /
1
нисбатни, сўнгра
1
В
қийматни аниқланади. Заминдаги грунт
45
,
0
1
tg
қийматли бўлганда
1
В
кенгликни аниқлаш учун график қурилади (4.39 - расм,г). Эксцентриситет
пастки бьеф томон бўлганда 4.39 - расм, б ва 4.39 - расм, г графиклардаги
ўқи бўйлаб
ур
–нинг қийматлари қўйилади ва
1
В
кенглик, сўнгра эса
B
B
B
B
/
*
1
*
1
=
;
*
1
*
2
B
B
B
−
=
(4.50)
аниқланади.
3)
буз
қуйидаги формула бўйича аниқланади:
n
B
B
R
буз
−
=
=
)
(
/
cos
*
1
бунда
B
В
B
−
)
(
*
ёки
*
B
ни билдиради;
1
1
tg
C
n =
заминнинг устиворлиги
ошишини шартли ҳисобга олади ва грунт тишлаши билан тавсифланади (4.39 -
расм, в). Чегаравий меъёрий
ва уринма
кучланишларнинг тенг таъсир
этувчиси
R
q
с
qBN
BN
C
N
B
R
+
+
=
1
2
1
(4.51)
бунда
q
-
ЕД
участкадаги тенг тақсимланган қўшимча юкламалар (сув урилма
ва б.);
KB
ЕД =
,
k
N
N
N
q
с
,
,
– коэффициентлар,
= 0 бўлганда 4.5-жадвалдан
қабул қилинади.
R
нинг қийматини
ABCD
ўпирилиш призмасини қуриб аниқлаш мумкин.
У
1
exp
tg
EB
r =
логарифмик спирал бўйича чизилган кучланганлик
ҳолатининг актив I ва пассив III зоналари ва радиал силжишлар II зоналаридан
ташкил топган.
192
4.5-жадвал
Юк кўтариш қобилияти коэффициентлари
k
N
N
N
q
,
,
,
3
№
Коэффи
циентлар
δ қийматларининг γ
1
дан улушлари
0
0,5 γ
1
0,7 γ
1
0,9 γ
1
1
4
0
N
γ
N
е
N
q
k
1,16
14,38
3,58
1,89
0,73
11,83
2,95
1,22
0,53
10,57
2,64
0,89
0,29
8,95
2,23
0,47
2
0
0
N
γ
N
е
N
q
k
2,84
17,58
6,40
2,53
1,50
12,96
7,73
1,55
0,97
10,91
3,97
1,10
0,49
8,51
3,10
0,56
2
8
0
N
γ
N
е
N
q
k
9,15
27,68
14,72
3,84
3,67
17,03
9,05
2,16
2,07
13,07
6,95
1,47
0,85
8,99
4,78
0,70
3
6
0
N
γ
N
е
N
q
k
32,53
51,96
37,75
6,14
9,21
25,28
18,37
3,11
4,36
17,29
12,56
2,00
1,42
10,24
7,44
0,89
4)
чег
аниқланади.
1
(0≤
≤
φ
1
)га турли қийматлар бериб тенг таъсир
этувчи
R
ни ва мос равишда
=Rcos
/B(B
*
)–n ва τ=Rsin
/B(B
*
) топилади.
Юк кўтариш қобилиятининг
τ = f(
)
графиги қурилади ва
ур
нинг қиймати
бўйича
чег
аниқланади.
193
V БОБ. ГИДРОТЕХНИКА ИНШООТЛАРИНИ ЗАТВОРЛАРИ
5.1.
Затворлар хақида умумий маълумотлар. Затворларнинг турлари ва
туркумланиши
Гидротехника иншоотларини эксплуатация қилиш даврида сув сарфини
ёки сув сатҳини ростлаш, cузгичларни ва кемаларни ўтказиш учун сув ўтказиш
оралиқларини тўлиқ ёки қисман ёпишга зарурат туғилади. Бу функцияларни
(ишларни) бажарувчи муҳандислик конструкциялари гидротехника затворлари
деб аталади. Иншоотдан сув ўтказишни тўхтатмасдан сузгичлар ва ҳоказоларни
ушлаб қолишга тўғри келади. Бу мақсадлар учун панжаралар қўлланилади.
Затворлар ва панжаралар ҳаракат қилишини кўтариб-тушириш механизмлари,
таъмирлаш ва авария тўсиқлари, ҳамда бошқа мосламалар орқали амалга
оширилади. Юқорида қайд қилинган конструкциялар мажмуасига
гидротехника иншоотларини механик жиҳозлари деб аталади.
Механик жиҳозлар таркибига қўйидагилар киради: затворлар,
ҳаракатланувчи конструкция бўлиб, унинг ёрдамида тирқишлар ёпилади ва
сарфлар, сатхлар орасидаги фарқ, иншоот бъефлардаги хажм бошқарилади.
Қўйилма қисмлар
-ҳаракатланмайдиган конструкция бўлиб, у иншоот танасига
ўрнатилади ва қўйидаги вазифаларни бажаради:
1) затворлар ва панжаралар ҳаракатини йўналтиради ёки уларнинг
ҳолатини белгилайди;
2) затворнинг иншоот билан туташган жойида сув ўтказмасликни
таъминлайди;
3) туташган жойларни қизитиш ва қирраларини ва бетон сиртларни
бузилишдан ҳимоялайди.
Таянч ҳаркатланувчи қисмлар-затворлардан тушадиган босимни қўйилма
қисмларга ва улар орқали иншоотга ўтазувчи ва затвор ҳолатини белгилайдиган
конструкция ва уларга қуйидагилар киради:
1) сузгичларни ушловчи панжара ва бошқа тўсиқлар;
2) затворлар панжаралар ва бошқаларни кўтариб - тушурувчи
механизмлар ва устидан ушлаб турувчи тўсинлардир;
194
3) затворлар ва панжараларни ҳаракат қилдирувчи қурилмалар ва
тизимлар;
4) панжараларни тозалайдиган сузгичларни чиқариб ташлайдиган
мосламалар, панжара тозалайдиган машиналар.
Механик жиҳозлар ишлашини бир қатор ёрдамчи доимий ва вақтинчилик
қурилмалар (қурилиш кўприклари, эстакадалар), кран ости тўсинлари ва кран
йўллари, таянч устунлари, хизмат кўприклари, механик ва гидравлик
кўтаргичлар ва уларнинг узатмалари ва бошқалар таъминлайди
Do'stlaringiz bilan baham: | 
