Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент вилояти чирчиқ давлат педагогика институти махсус сиртқи бўлими

Думалаш ва умбалоқ ошиш. Ўқувчилар олдиндан думалаш, умбалоқ ошиш ва сальто машқларининг мажмуини гуруҳ бўлиб ўзлаштириб олиши даркор.
Думалаш — бошни бурмаган ҳолда тананинг алоҳида қисмлари билан тиргакка галма-гал тегишга йўналтирилган айланма ҳаракат. Ўқувчилар қуйидаги тартибда мазкур усулни ўзлаштирадилар:
тўртоёқлар турган ҳолда бошланғич ҳолат(позиция)дан ўнгга, чапга думалаш;
таяниб турган ҳолатдан ўтириб олиб, орқага думалаш;
тиззада турган ҳолатдан — олдинга думалаш.
Умбалоқ ошиш — бош билан айланадиган ва тиргакни секин-аста тегиш билан бажариладиган тананинг айланма ҳаракати. Олдинга умбалоқ ошиш қўлларга таянган ҳолда оёқларда туриб амалга оширишда осон ўзлаштирилади: олдинга эгилган ҳолатда энса билан суяниб (тана оғирлигини қўлларга туширган ҳолда) ва айланиб ўтириш, сўнгра ўтириб таянч ҳолатга келиш. Буни ўзлаштиргандан сўнг умбалоқни таянч ҳолатидан ўтирган ҳолда бажариш мумкин (5-расм).
Хавфсизликни таъминлаш: тиззадан ён томон билан туриб, битта қўл билан елка остидан тутиб туриш, иккинчисини тиззалар остига ҳаракатлантириб, айланишни амалга ошириш (айланишнинг дастлабки фазаси).
Умбалоқ қия қилинган текисликда ўтирган ҳолда (масалан, гимнастика мати (тўшаги) билан қопланган трамплиндан) танани буклаб ва елкалар оша қўл панжалари билан (улар ерга қаратилган бўлади) таяниш орқали осон ўзлаштирилади. Қияликда умбалоқни бажаришни ўзлаштириб бўлгач, ўқувчилар уни акробатик йўлакчасида ёки матида бажаришга ўтадилар (6-расм).
Хавфсизликни таъминлаш: тиззада туриб ён томонда, елка остидан ҳаракатлантирган ҳолда айланма ҳаракатни бажаришга кўмаклашиш. Бу умбалоқни букчайиб бажарганда уни ўтирган ҳолда олдинга эгилишдан бошлаб, елкалар ёнига қўл панжаларига таянган ҳолатда айланиш, кейин оёқларни бош орқасидан тиргакка тушириш зарур. Бош билан айланаётганда қўлларни фаол равишда ёйиб, суянган ҳолда букилиб (яъни, тўғри тутиб) асосий тик ҳолатига ўтиш.
Сакраш (олдинга) билан умбалоқни бажаришни аввал бир жойда туриб амалга оширишни ўрганиш зарур. Ярим ўтирган ҳолда олдинга ярим эгилган ҳолда, қўллар орқада: қўлларнинг юқорига қараб олдинга ҳаракати (силкиниши) билан бир пайтда оёқлар билан фаол равишда итарилиш зарур, учиш фазасидан сўнг, қўлларга таянган ҳолатда олдинга умбалоқ ошиш (7-расм).
Хавфсизликни таъминлаш: тиззада ён томонда тиргак олдида туриб, бир қўл билан елкаси остидан қўл билан тутиб туриш, иккинчиси билан пастдан сонлар остидан умбалоқни якунлашга кўмаклашиш.
Елка оша орқага (букланган) умбалоқ ошиш. Ўқувчилар мазкур машқни олдинга эгилиб ўтирган ҳолатдан куракларга таянган ҳолда орқага умбалоқ ошиб бажаради; сўнгра елкада тик туриш учун қоматни тўғрилаб (қўлларга ён томондан таяниб), кўкрак қафаси билан думалаган ҳолда сон томон билан ётиш таянч ҳаракати билан якунланади. Бош ёки қўлларда тик туриш (кафтларга таяниб, оёларни юқорига кўтариш)ни бажаришда орқага думалагандан сўнг тос-сон суяклари бўғимида тўлиқ тўғри ҳолатга келиш ва қўлларни суяниш учун қўйиш, қўлларда тик туришни бажаришда эса танани тўғри тутаётган ҳолда қўлларни ҳам ёйиш зарур (8-расм).
Хавфсизликни таъминлаш: ён томонда туриб, оёқларни тутган ҳолда якуний ҳолатга келиш учун кўмаклашиш.