Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент молия институти магистратура бўлими

O'zbekiston qimmatli qog'ozlar bozoridagi investitsion institutlar sonining faoliyat turi bo'yicha dinamikasi⁷

№	Faoliyat turlari	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
1	Investitsion vositachi	110	105	103	103	74	91	89
2	Investitsion kompaniya	7	9	10	11	10	12	12
3	Investitsion. maslaxatchi	29	27	26	23	18	25	24
4	Depozitariy	32	32	30	33	20	36	38
5	Reestrsaqlovchi	57	59	58	52	33	46	47
6	Boshqaruvchi kompaniya	33	32	31	38	51	65	65
7	Investitsion fond	14	15	16	17	17	16	13
8	XIF	24	23	22	14	8	8	5
9	Xisob-kliring palatasi	2	1	1	1	1	2	2
10	Nominal saqlovchi	14	13	10	10	12	16	15
11	Nobirjaviy savdolarni tashkillashtiruvchi	1	1	-	-	-	1	2
	Jami	323	317	277	302	244	318	312

O'zbekiston qimmatli qog'ozlar bozori qisqa, lekin o'zining boy tarixiga ega va bundan kuzatish mumkinki, mamlakatda iqtisodiyotning real sektorining investitsion rivojlantirish uchun qulay sharoitni ta'minlovchi yuqori darajada tashkillashgan qimmatli qog'ozlar bozorini tuzishga aloxida ahamiyat berilgan. Xozirgi kunda milliy qimmatli qog'ozlar bozorining zaruriy infratuzilmasi tuzilgan bo'lib, buning omili bo'lib amalga oshirilgan keng miqyosli iqtisodiy isloxotlar xizmat qildi. Qimmatli qog'ozlar bozori rivojlanishining katalizatori bo'lib xususiylashtirish e'tirof etildi, lekin afsuski u qimmatli qog'ozlar bozorini tez sur'atlar bilan rivojlanishida samarali xizmat qilmadi. Shunga qaramasdan so'nggi yillarda qimmatli qog'ozlar bozorining operatsion strukturasi tashkil etildi, muomaladagi qimmatli qog'ozlar turlari va ularning bozori kengaydi. O'zbekiston qimmatli qog'ozlar bozorining rivojlanish dinamikasi 1-5 jadvallarda keltirilgan.

Ta'kidlanganidek, qimmatli qog'ozlar bozorining asosiy funktsiyalaridan xisoblangan taqsimlovchi va qayta taqsimlovchi funktsiya bo'lib, uni ham o'z navbatida guruxlarga ajratish mumkin. Ulardan biri bu moliyaviy resurslarni bozor faoliyatining soxalari va tarmoqlari o'rtasida taqsimlash hamda qayta taqsimlash bo'lib, O'zbekistonda qimmatli qog'ozlar bozori mazkur funktsiyasini bajarish darajasini yuqoridagi jadval orqali kuzatish mumkin. Misol uchun, birinchi navbatda qimmatli qog'ozlarning savdo xajmi ko'rsatkichiga e'tibor qaratsa bo'ladi. Ya'ni resurslar tarmoqlar o'rtasidagi taqsimoti avvalo birlamchi bozor orqali, qayta taqsimoti esa ikkilamchi bozor orqali amalga oshiriladi:

Albatta 2014 yil davomida ikkilamchi bozor ulushining o'sishi bu resurslarni samarali qayta taqsimlashda qimmatli qog'ozlar bozori o'z funktsiyasini bajara boshlagan deyish mumkin, lekin bunda e'tibor qaratiladigan yana bir jihat ham borki, bu umuman bozor xajmi va uning iqtisodiyot uchun qay darajada salmoqli ekanligi. Bu jihatdan biz O'zbekiston qimmatli qog'ozlar bozorini taxlil qilishda bozor kapitalizatsiyasi ko'rsatkichi yordam beradi. Bu ko'rsatkich bozor xajmini mamlakaat yalpi ichki maxsulotiga nisbati orqali aniqlanadi. Jaxon amaliyotida qimmatli qog'ozlar bozori yuqori darajada taraqqiy etgan davlatlarda mazkur ko'rsatkichni yalpi ichki maxsulot xajmiga teng yoki uning 1,2 barobari o'rtasida bo'lishligi tavsiya etiladi. Shu nuqtai nazardan olib qaraganda O'zbekiston qimmatli qog'ozlar bozorining kapitalizatsiya darajasi 2014 yilda o'zining eng yuqori ko'rsatkichiga erishgan bo'lsada(2,3 foiz), bu juda past ko'rsatkich xisoblanadi.

2-jadval