Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент автомобил йўлларини лойихалаш, қуриш ва эксплуатацияси институти

Real kristallarning tuzilishi va xossalari.

Real kristallarning tuzilishi ideal kristallarning tuzilishidan farq qiladi. Real kristall

yacheykalarida atomlarning tartibli joylashishida nuqson (nuqson)lar mavjud bo`ladi. Bunday

nuqsonlar odatda barqaror holatda bo`ladi, ya'ni ular doim harakatlanib turadilar. Metallarda

bo`ladigan ko`pchilik protsesslar (masalan termik ishlashda) ana shu muqsonlar bilan bog`liq.

Nuqsonlar asosan uch xil bo`ladi: nuqtaviy nuqson, chiziqli defekt, yuza (sirt) nuqsonlari.

Nuqtaviy nuqsomlar.

Bunday nuqsonlarga elementar yacheykaning bir tugunida atom bo`lmay qolmasligi yoki o`zga qo`shimchalar atomi elementar yacheyka atomlari orasiga joylashishga aytiladi. Nuqtaviy nuqsonlar ikkinchi xilida qo`shimcha atom bir yoki bir necha yacheyka oraligida o`rin almashtirish yoki singdirish qattiq eritmasini hosil qilishi mumkin. hamma nuqtaviy nuqsonlar kristall panjarani qiyshaytiradi, elektr qarshiligini oshiradi va ma'lum miqdorda mustahkamlikni oshiradi. Demak nuqtaviy nuqsonlar o`lchami yo`nalishida ham o`lchamlari ham kichikdir.

Chiziqli nuqsosnlar.

O`lchamlari faqat ikki yo`nalishdagina kichik bo`lgan nuqsonlarga aytiladi. Bunday nuqsonlarning eng muhimi dislokatsiyadir. Nuqtaviy nuqsonlar zanjiri ham chiziqli dislokatsiyaga kiradi.

Sirt (yuza) nuqsonlar.

O`lchamlari faqat bir yo`nalishda kichik bo`lgan nuqsonlarga aytiladi. Bunday nuqsonlarning kristall donachalari orasidagi chegaralar, bloklar orasidagi chegara yoki fazalar orasidagi chegara yuzalari ham yuza (sirt) nuqsonga ko`radi.

Dislokatsiya deb deformatsiya natijasida chegaradagi yacheykani atomlarining o`z o`rnidan ko`chmasligiga aytiladi. Demak, dislokatsiyaning eng muhim parametri siljish vektoridir. Siljish vektori odatda Byurgers vektori ham deb ataladi. Dislokatsiya surila oladigan yoki tutilib qoladigan bo`lishi mumkin, boshqacha qilib aytganda, mukammal yoki nomukammal bo`lishi mumkin. Nomukammal diklokatsiya deformatsiyalangan paytda to`siqlik qilishi mumkin. Shuning uchun ham deormasiyaga qarshiligi ortadi.