Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент автомобил йўлларини лойихалаш, қуриш ва эксплуатацияси институти

3-rasm. Chiziqli nuqson (dislokatsiya).

Dislokatsiyaning o`zi chiziqli yoki burama bo`lishi mumkin. Chiziqli dislokatsiya deb, siljish vektoriga perpendikulyar bo`lgan dislokatsiyaga aytiladi. Burama dislokatsiyada atomlarning siljish yo`nalishi siljish vektoriga parallel bo`ladi.

Shuni ham, aytish kerakki, dislokatsiya surilish yo`li bilan yoki diffuziya yo`li bilan ko`chishi mumkin.

Dislokatsiya kristallanish boshlanishi bilanoq paydo bo`ladi va metall xossalariga ta'sir qiladi. Agar dislokatsiya bo`lmasa, metall mustahkamligini eksperimental ravishda o`lchasak, uning nazariy miqdorga yaqinligi ko`payadi. Real metallar dislokatsiya ko`payib borgan sari uning mustahkamligi avval kamayib boradi, so`ngra yaxshi o`sadi. Dislokatsiya ko`payishi joyda qo`shimcha elementlar ham yoqiladi, natijada dislokatsiya qo`shishga xalaqit bermaydi. Dislokatsiya zichligi metall mustahkamligini orttiradi.

Nazorat savollari:

1. Material deb nimaga aytiladi?

2. Materialshunoslik faniga asos solgan olimlar kimlar?

3. Kristall va amorf jism o`rtasidagi farq nimada?

4. Makro va mikrostrukturalarga tushuncha bering va ular orasndagi farq nimada?

5. Kristall parametri deb nimaga aytiladi?

6. Kristall panjaraning zichligi deb nimaga aytiladi?

7. Metall bog`lanish qanday boqlanish?

8. O`ta sovish deb nimaga aytiladi?

9. Kristallanishning qanday turlarini bilasiz, o`z-o`zidan kristallanish qanday

kristallanish?

10. Modifikatsiyalash deb nimaga aytiladi?

11. Kristallanish mexanizmi deganda nimaga aytiladi?

12. Po`lat quymaning yuza qismi qanday kristall donalardan iborat?

13. Cho`kish bo`shlig`i nima?
Adabiyotlar:
[1] 4-16 bet, [2] 3-16 bet, [3] 8-17 bet, [4] 8-20 bet.

[1] 18-27 bet, 42-45, 48-54 betlar.

[2] 17-47 bet, |3] 26-29, 37-45, 20-52 betlar.