Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё – технология институти

Изомерияси ва номланиши. Этилен углеводородларининг изомерияси учунчи вакилидан бошланади. Улар изомерларининг сони тегишли тўйинган углеводородларникига қараганда кўп. Бунга сабаб, уларда структура изомериясидан ташқари фазовий ёки геометрик (цис-транс) изомериянинг мавжудлиги ҳисобланади. Фазовий изомерия қўшбоғ билан боғланган икки углерод атомида бир хил функционал гуруҳлар бўлган бирикмаларда юзага келади. Бу функционал гуруҳлар қўшбоғга нисбатан фазода бир томонда жойлашган бўлсалар цис-изомер, қарама-қарши томонда жойлашган бўлсалар транс-изомер ҳосил бўлади.

Бу изомериянинг мавжуд бўлишига сабаб шуки, қўшбоғ билан боғланган углерод ўз ўқи атрофида айлана олмайди. Шунинг учун функционал гуруҳлар фазода углерод – углерод (С – С) боғланиш атрофида эркин айлана олмайдилар. Натижада изомерия вужудга келади.

Этилен углеводородларини ҳам уч хил номенклатурада номлаш қабул қилинган.
Эмперик номенклатура бўйича номлаганда тўйинган углеводородлар номи охиридаги –ан қўшимчасини –илен қўшимчасига алмаштириб ҳосил қилинади:
СН₂ = СН₂ - этилен
СН₃ – СН = СН₂ - пропилен
Рационал номенклатура бўйича этиленни асос қилиб олинади ва унинг гомологлари этеленнинг ҳосилалари деб қаралади.
СН₃ – СН = СН₂ - метилэтилен
Систематик номенклатура бўйича этилен углеводородларининг номи тегишли тўйинган углеводородлар номи охиридаги –ан қўшимчасини –ен қўшимчасига алмаштириб ҳосил қилинади. Радикалларнинг номи ва ҳолати рақамлар билан кўрсатилади. Қуйида этилен углеводородларини юқоридаги номенклатуралар бўйича номлашга мисоллар келтирамиз.

Э тилендан битта водородни тортиб олиш натижасида ҳосил бўлган қолдиқ СН₂=СН– винил, пропилендан ҳосил бўладиган қолдиқ СН₂=СН–СН₂ – ни аллил деб аталади. Систематик номлаш бўйича СН₂ = СН – этинил, СН₂ = СН – СН₂ – 1-пропенил, СН₂ = С – СН₃– изопропенил дейилади.