Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент вилояти чирчиқ давлат педагогика институти тарих ва тиллар факультети

4.Тошкент воҳасининг ўтроқ ва чорвадор аҳолиси. Қовунчи маданияти Сирдарё ўрта ҳавзаси антик даври ўтроқ ва чорвадор қабилалари учун характерлидир. Унинг марказий вилоятлари Тошкент воҳаси ва Жанубий Қозоқистоннинг Чордара сув омборига қадар бўлган ҳудудлар бўлиб, унинг таъсири шарқда Еттисув ва Шимолий Фарғонагача, ғарбда Бухоро воҳаси, жанубда Қашқадарё ҳавзаларигача ёйилган. Археологлар унинг хронологик сана доирасини (милоддан аввалги II- милодий VI-асригача) аниқлаганлар. Қабрларининг тузилиши айвон ва лаҳатли бўлиб, этномаданий ривожининг сўнги босқичида мозор-қўрғонлар билан бирга оилавий хилхоналар (новуслар) ҳам учрайди. Қадимги давр мозор-қўрғонлари Охангарон воҳасида кўп, айниқса унинг юқори қисмида. Мозор-қўрғонларни археологик жиҳатдан ўрганиш ўтган асрнинг30-йиллариданоқ бошланиб кетган. Дастлабки қозишмалар Тўйтепада, Пскент районларида олиб борилди. Ўтган асрнинг 50-йилларида Туябўғиз мингтепа науслари ўрганилди. Бироқ, уларни қозиш жараёнида олинган краниологик материаллар ўрганилмай йўқолган. Сўнги бронза ва илк темир даври материаллари ҳам етарли эмас. У давр аҳолисини брахикефал европеоид ва
долихокефал европеоидлар деб тахмин қилиш мумкин. Милодий I-асрга
тегишли калла суяклар орасида шарқий ўрта ер денгизи типи, андроноид ва
мўғул башара одам суяклари учрайди. Антик даврига оид калла суяклар Бўзсув бўйлари, Ниёзбоши (Янги йўл) қабристонидан топилган. Улар деформацияли брахикефал бош чаноқлардан иборат. Умуман олганда Тошкент воҳасининг ҳам ўтроқ, ҳам чорвадор аҳолиси орасида турли тип вакиллари учрайди. Айниқса воҳанинг чорвадор аҳолиси суяклари Козокистон чўлларининг сак ва усун қабилалари серияларига ва Бухоро воҳаси брахикефал европеоидлари билан кўпоқ
ўхшашликка эга. Ўтган асрнинг70 - йилларида«Тошкент денгизи» теварак
атрофидан қовунчи маданиятига тегишли йирик қабристон очиб ўрганилди.
Краниологик материаллар милодий I-II асрларга оид . Бош суяклардаги
ирқий белгилар брахикран европеоид типли бўлиб, уларда мўғулий ирқий белгилар ҳам бор. Милодий I-II асрларга тегишли 30 дан ортиқ қабрлар Кавардан қабристонида очилди. Уларнинг барчаси европеоид– монголоидга хос ирқий белгилар билан характерланади. Кавардандаэркакларга нисбатан аёлларда европеоид типига хос белгилар кучли. Тошкент воҳасиги мўғулий башара типнинг кириб келиши тахминан милодий I-асрдан кучайган кўринади.1977 йилда қадимги Тункет шаҳар ҳаробалари яқинидан милодий I-асрларга тегиши Кульота қабристони ўрганилган. Унинг краниологик серияси брахикран, бош чаноқнинг орқа қисми эзилган, калла суякларда
мўғулий ирқий белгилар кучли.