Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент вилояти чирчиқ давлат педагогика институти тарих ва тиллар факультети

6-МАВЗУ: ЎЗБЕК ЭТНОСИНИНГ АНТРОПОЛОГИК ТИПИ ВА
У ДАСТЛАБ ТАРКИБ ТОПГАН МАКОН ВА ЗАМОН
Режа.

1. 
   Ўрта Осиё ҳудудларида яшаб турган маҳаллий аҳолининг сиймоси
   
2. 
   Жанубий орол бўйининг қадимий аҳолиси
   
3. 
   Суғдиёнанинг қадимги аҳолиси.
   
4. 
   Тошкент воҳасининг ўтроқ ва чорвадор аҳолиси.
   
5. 
   Қадимги Фарғона аҳолисининг антропологик типи.
   

Ҳозирги кунда Ўрта Осиё ҳудудларида яшаб турган маҳаллий аҳолининг сиймосини ўрганиш, биринчи навбатда уларнинг бош чаногини биологик ва антропологик жиҳатдан ўрганиш туфайли уларнинг антропологик типлари аниқлаган. Улар асосан 3 типни ташкил этади. Масалан, қоғоқ, қирғиз ва қорақолпоқлар асосан “жанубий сибир” типига кирадилар, тоғли тожиклар, туркманлар эса “закаспий” типининг вакилларидир. Ҳозирги замон ўзбеклари ва воҳа тожиклари “ўрта Осиё икки дарё оралиги “ типига кирадилар . Бу типларнинг ҳар бирига алоҳида тавсиф берадиган бўлсак, уларнинг юз тузилишлари куйидагича таърифланади: 1). Жанубий сибир типи мўғул башара ирққа мансуб: кўзлари қисик, юзлари юмалоқ, танаси оқ сариқ малла, пучук бурун, панжалари қалта, жуссалари майда, бош чаноги брахикефал (думалоқ). Бепоён даштликлар, от-улов, туя уларнинг жону-дили; эркин, озод ҳаёт турмуш
тарзи билан суяги қотган. 2). Закаспий типи мутадил табиий-географик муҳитда шаклланган европеоид ирқига мансуб: бодом кўз, пешоналари кенг,юзи узунчоқ, қирра бурун, ияги кичик, бош чаногининг тузилиши долихокефал (узунчоқ), жуссаси йириқ.. Бу тип маҳаллий аҳолининг энг қадимги шарқий ўрта ер денгизи типи билан туркий европеоид типлари қаришувидан ташкил топган. Унинг таркибида шарқий ўрта ер денгизи типининг таъсири кучли. 3).“Ўрта Осиё икки дарё оралиги типи” асосан европеоид ирқининг вариантларидан бирини ташкил қилади. Унинг таркиби
маҳаллий туб жойли аҳолининг шарқий ўрта ер денгизи типига қарашли протоевропеоид типи билан қаришувидан таркиб топган. “Ўрта Осиё икки дарё оралиги типи”нинг асосий белгилари: кўзлари қўй кўз, танаси буғдой ранг, юз тузилиши думалоқроқ, юз чаноқлари бироз бўртиб чиққан, ияги овал шаклда, сочлари қора, бош чаноги брахикефал(думалоқроқ), жуссаси ўртача.Мавзуимиз талабига кўра бизни қизиқтирган тип-“Ўрта Осиё икки дарёоралиги типи” бўлиб, бу тип антропологик олимлар юқорида айтиб ўтганимиздек, ҳозирги замон ўзбеклари ва ваҳо тожикларига хосдир. Дастлаб ўзбек ва тожикларга хос тип сифатида антрополог Ярхо “Помир-Фарғона” типини таклиф қилди. Аммо, ҳозирги замон ўзбеклари антропологик жиҳатдан ваҳо тожиклари билан бир бўлсада, аммо, улар антропологик тип жиҳатидан Помир тожикларидан фарқ қиларди. Ўрта Осиё антропологиясининг чуқур билимдонлари Л.В.Ошанин ва В.В.Гинзбурглар ўз тадқиқотларида ҳозирги замон ўзбеклари билан ваҳо тожиклари бир типни ташкил этишларини исботлади ва бу типни “Ўрта Осиё икки дарё оралиги типи” деб атадилар