Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент Архитектура қурилиш институти


-илова “Иссиқхона эффекти” ҳодисаси



Download 4,88 Mb.
bet22/47
Sana21.07.2022
Hajmi4,88 Mb.
#833722
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   47
Bog'liq
òáó« óá ßÒó ÓÑßÒÓß½áÓ¿¡¿ ¼áÛÓÒºá 111

5-илова
Иссиқхона эффекти” ҳодисаси

Бир қатор микрогазлар ернинг иссиқлик мувозанати ўзгаришида муҳим рол ўйнайди ва ер юзида аста-секин ҳароратни ошиб боришини характерловчи “иссиқхона эффекти” деб аталувчи ҳодисани содир қилади. Бу ҳодисани содир бўлишида асосий ўринни эгалловчи газлар ўзидан ёруғлик нурларини ўзидан ўтказиб юборса-да, инфрақизил нурларни тутиб қолади. Қуёш нури атмосфера орқали ўтиб, ернинг юза қатламини иситади ва ер ўзидан иссиқлик ҳамда инфрақизил нурларни қайтаради. Атмосферадаги “Иссиқхона эффекти” ни ҳосил қилувчи газлар миқдорининг ўзгармаслиги натижасида ернинг иссиқлик баланси доимийдир. Агар уларнинг концентрацияси ҳаво таркибида ошиб борса, шунга монанд равишда ҳарорат баланси ҳам ўзгариб, ер юзасининг исиши содир бўлади.





!
Чунки, айнан уларнинг концентрациялари биосферага антропоген таъсирлари натижасида тез ошиб боради. Иссиқлик нурларининг “соя солиш” ҳусусияти метан ва айниса, азот гемоксиди молекулаларида юқори, ҳаммо углерод қўш оксиди молекуласида бу ҳусусият нисбатан паст. Углерод қўш оксиди атмосферага органик ёнилғиларни-нефт, газ, кўмир, ўтин ва бошқа ёнилғиларни ёниши ҳамда организмларнинг нафас олиши ҳисобига чиқар қилади. Бундай микрогазлар оқими бўлиб дунё океанлари ҳам хизмат қилади. Дунё океанлари сувининг тубида ётқизилар кўринишида тўпланадиган карбонатлар ҳам шулар жумласига киради. Углерод қўш оксидининг катта қисми фотосинтез жараёнида ҳосил бўлади ва янги ҳосил бўлган органик бирикмалар таркибига кириб бирикади.
6-илова
Озон қаватининг емирилиши

Озон қаватининг емирилиши ҳақида олимлар 50-йилларнинг бошида огоҳлантиришган эди.Унинг емирилиши юқори товушли самалётлар ташлайдиган азот оксидлари билан боғлиқ, деган фикрни илгари сурганлар. Аммо1974-йилга келиб озон экранидаги “тешиклар” сунъий кимёвий бирикмалар фтор-хлор углеродлар (ФХУ) нинг таъсири натижасида эканлигини аниқлади. Бу газлар парфюмер саноатида, совутгич қурилмалари, кондиционерлар ва ўт ўчириш воситалари ишлаб чиқарилишида кенг ишлатилади. Ер шарининг ҳар қандай регионидан атмосферага ташланадиган ФХУ бутун атмосфера бўйлаб тарқалади ва Антарктида устида ўзига хос маълум бир чегараланган қутб гирдобига тушади. Бу олат ёпиқ қозонни эслатиб, бутун қиш ва баҳор фасллари давомида ҳаво массасининг алмашинуви содир бўлмайди ва озоннинг емирилишига ҳам хеч нарса тўсқинлик қилмайди. Ҳозирги кунда Антактидадаги озон тешигининг юзаси АҚШ ҳудудига тенг келадиган майдон ўлчҳамига яқинлашган. Олимларнинг хулосаларига кўра, 1978-йилдан 1984-йилга қадар озон мидори 3% га камайган. Антарктида устидаги озон қатлами тезлик билан емирилмоқда ва ҳозирги вақтда унинг қалинлиги 1960-йиллардагига нисбатан 2 мартта камайган. Юз минлаб заводлар мўрисидан чиқаётган газлар озон қатлами қалқонини тешилишига сабаб бўлмоқда. Агар бутун дунёдаги мамалакатлар ҳавога ташланаётган бундай зарар келтирувчи моддалар чиқишини тўхтатиб ўйганда ҳам, улар атмосферада бир неча йил сақланади. Эркин холдаги хлор миқдори атмосфера қатламидаги озон тешиги минтақасидан 100-400 марта катта.


Озон қаватининг емирилиши муаммосини ҳал этиш мақсадида 1965-йилда “озон қаватини муҳофаза қилиш таърисида”ги Вена конвенсияси имзоланган. 1987-йилда Монреал конфиренсияси бўлиб, унда 56 давлатдан вакиллар қатнашдилар. Конфиренсияда озон қаватининг емирилишига олиб келувчи зарарли фрионларни ишлаб чиқаришни 50% га камайтириш, уларни хлорсиз моддалар билан алмаштириш, фтор ва аеразолларни қўллашни таъқиқлаш, унинг ўрнига бошқа экологик жиҳатдан тоза газлардан фойдаланиш каби қатор масалалар кўриб чиқилган ва баённомалар имзоланган.
1989-йилдан буён Ўрта Осиё гидрометеорология бошқармаси томонидан доимий равишда Марказий Осиёнинг тоғлари ва тоғ олди ҳудудларида озоннинг умумий мидори (ОУМ) ўрганиб келинмоқда. Учта республика ҳудудида жойлашган 10 та станциядан иборат озонометрия ташкил этилган. Улардан 5 таси Ўзбекистон ҳудудида кузатув ишлари олиб боради. Кузатув постлари М-124 русумли озонометрлар билан жиҳозланаган.

Download 4,88 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   18   19   20   21   22   23   24   25   ...   47




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish