Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Тошкент Архитектура қурилиш институти

8-илова
Кислотали ёмғирлар

Атмосферани олтингугурт ва азот газлари билан ифлосланиши билан боғлиқ холда ёғинларни кислотага айланиши намоён бўлади. Бундай ҳодиса, одатда атмосферага олтингугурт азот газлари чиқарадиган йирик саноат корхоналари осмонида содир бўлади ва булутлар ёрдамида ҳаракатланиб, бошқа ҳудудларга ҳам ёғилиши мумкин. Масалан, Германия ва Буюк Британия ҳудудларида жойлашган корхоналардан тарқалган азот ва олтингугурт газлари ҳавога чиқиб ундаги сув булари билан бирикиб, кислотали ёмғир ҳосил қилади ва бу ҳудуд учун асосий ҳисобланган ғарбий шамол йўналишига тушиб Скандинавия, Балтика ва Россиянинг шимолий-ғарбий қисмининг катта ҳудудларига бориб ёғади. Кислотали ёмғирлар айниса, нордон таркибли тупролар учун жуда хавфли. Чунки бундай ёмғирлар тупродаги моддалар алмашинувини бузади,тупроқ таркибидаги оғир металларни ювади. Натижада, тупроқнинг токсиклик ҳоссалари ошади, калций миқдори камаяди ва ўсимликнинг ўсиши тўхтайди. Канада ва Швециянинг кўпчилик кўллари ўлик ҳисобланади. Таҳлиллар шуни кўрсатмодаки, Скандинавия давлатларидаги қатор кўллар сувининг кислоталик даражаси помидар шарбати ва сув зардоби кислоталилигига, бу ерда ёғадиган ёғинларнинг кислоталилиги эса ошхона уксуси ва нордон узум виноси кислоталилигига тенг. Бу борада Норвегияда ҳам ҳолат оғир. Бу давлатда атмосферга олтингугурт бирикмалари чиқарилмайди, чунки электр энергияси асосан гидроелетростансияларда ишлаб чиқарилади. Аммо, атрофдаги тоғлар ўзига хос орографик қопон вазифасини бажариб, кислоталанган ифлос ёғинларни ҳосил бўлишига ёрдам беради. Натижада сувнинг кимёвий таркиби ўзгаради. Ҳозирги кунда Норвегиядаги кўлларнинг деярли ярмида ҳаёт аломатлари тугаган. Олтингугрт ангидриди ҳаводаги сув ва булар билан ўзаро таъсирлашиб, сулфат кислотаси кўринишида бинолар устига ёғилиши натижасида бинолар тез эскиради ва бузилади. Кислота сақловчи ёмғирлар ва булар томлардаги темир тунукаларни коррозияга учратиб, тез ишдан чиқишига сабаб бўлади. Кимё корхоналари жойлашган минтақаларда ҳаводаги зарарли моддалар концентрацияси қишлоқ жойлардагига нисбатан юқори бўлган шароитларда темир ва унинг қотишмаларининг коррозияга учраш тезлиги 20 марта, алюминий қотишмаларники эса 100 марта тез кечиши аниқланган. Атмосферанинг ифлосланиш даражасининг 2 марта ортиши, саноат ускуналарининг хизмат қилиш муддатини биринчи капитал таъмиргача 1,5 марта қисқаришига олиб келади.