Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

13-3 расм 
70-сон АФМСга 3-илова 
АУДИТОРЛИК ТАШКИЛОТИНИНГ АУДИТОРЛИК 
ХУЛОСАСИНИ ТУЗИШДАН БОШ ТОРТИШИ 
ТЎҒРИСИДАГИ АРИЗАГА МИСОЛ 
Мен (биз), "_____________________________________" 
(аудиторлик ташкилоти номи ва унинг реквизитлари) 
аудиторлик ташкилотининг аудитори (аудиторлари) __________ 
_______________________________________________________________ 
(аудиторнинг фамилияси, исми, отасининг исми) 
томонидан хўжалик юритувчи субъект "___________________________
(хўжалик юритувчи субъект номи) 
нинг 20__ йил 1 январидан 31 декабрига қадар бўлган давр учун 
молиявий ҳисоботи текширилди. 
Хўжалик юритувчи субъект "_______________________" 
(хўжалик юритувчи субъект номи) 
хорижий етказиб берувчилар билан ҳисоб-китобларни тўлиқ тақдим 
этмади, бу эса бошлаб юборилган аудиторлик текширувини биз аудиторлик 
хулосасини тайёрлаш учун зарур деб ҳисоблайдиган ҳажмда ўтказиш 
имконини бермайди. 
Юқорида баён этилган аудиторлик текшируви ҳажмини чеклаш фактига 
асосан аудиторлик ташкилоти "______________________________________ 
(аудиторлик ташкилоти номи ва унинг реквизитлари 
" хўжалик юритувчи субъект"_______________________________" нинг 
(хўжалик юритувчи субъект номи) 
молиявий ҳисоботи тўғрисида фикр ифодалашдан бош тортади. 
Аудиторлик ташкилоти раҳбари ______________ 
(имзо) 
Аудитор ______________ 
(имзо) 
20__ йил "___" ____________ 
М.Ў. 
 
 
 

---

233 
13.2.
Махсус саволларни текшириш натижалари бўйича
аудиторлик ҳисоботи
13.2.1. Махсус саволлар бўйича аудитнинг моҳияти, стандартнинг 
мақсади ва вазифалари, амал қилиш соҳаси 
Операцион аудит (махсуслаштирилган саволлар бўйича аудит 
текшируви) молиявий ҳисоботлар аудитидан фарқли равишда мижоз корхона 
молия – хўжалик фаолиятининг барча қирраларини эмас, балки унинг айрим 
бўлимларини ўрганади ва мижоз корхона раҳбариятига текширув 
натижалари юзасидан ҳисобот беради. Молиявий ҳисоботлар аудитидан 
операцион аудитнинг фарқли қирраси операцион аудитнинг бош мақсади 
мижоз молиявий ҳисоботларининг БҲМСга мос тузилганини текшириш 
эмас, балки мижоз корхонанинг айрим бўлимлари, ички назорат тизими, 
бухгалтерия тизимининг алоҳида бўлимлари қанчалик ўз олдига қўйилган 
мақсадларга эришаётганликларини ва бу мақсадларга қанчалик самарадорлик 
асосида этишаётганликларини баҳолашдан иборатлигида намоён бўлади.
Ҳозирги кунда бу тур аудитга замонавий аудиторлик хизмати бозорида 
талаб тобора ортиб бормоқда. Чунки эркин рақобат асосида тартибга 
солинадиган бозор иқтисодиёти шароитида корхонанинг барқарор ривожини 
унинг ишлаб чиқарган маҳсулотлари ҳажми эмас, балки шу ҳажмдаги 
маҳсулотларни қанчалик самарадорлик асосида ишлаб чиқариши белгилаб 
беради. Самарадорлик кўрсаткичини аниқлаш эса операцион аудитнинг бош 
вазифаси ҳисобланади. Операцион аудит мижоз корхонанинг харидда, қайта 
ишлаш, тайёр маҳсулотларни сақлаш, уларни юклаб жўнатиш циклларида 
бошқарув назоратининг самарадорлигини, корхонанинг реклама, мижозларга 
хизмат кўрсатиш каби кўплаб соҳаларни самарадорлик кўрсаткичига асосан 
баҳолайди.
Операцион (махсуслаштирилган саволлар бўйича) аудит натижаларидан 
фойдаланувчилар корхонанинг ички раҳбарияти ҳисобланади. Корхонанинг 
юқори раҳбариятида корхонанинг барча бўлимлари ўз олдига қўйилган 
вазифаларга эришаётганлигини доимий равишда назорат қилиб бориши 

---

234 
зарурияти юзага келади. Мисол учун раҳбариятга қуйидагилар борасида 
тўлиқ ахборотга эга бўлиш самарали бошқарувни ташкил этиш учун муҳим:
1. корхонанинг юқори раҳбарияти томонидан белгилаб берилган режа 
кўрсаткичлари ва бошқарув талаблари (бюджет, бошқарув дастурлари, 
йўриқномалар) тўлиқ ва изчиллиги ҳамда, ижрочи бўлимлар уларга тўлиқ 
тушунаётганлиги борасида ишончли асосга эга бўлиш;
2. ушбу режа кўрсаткичлари ва бошқарув талабларига корхона 
фаолиятининг ҳар бир қиррасида амал қилинаётганлиги борасида объектив 
маълумотга эга бўлиш;
3. юқори раҳбариятнинг стратегик қарорлар қабул қилиши учун асос 
бўлаётган ҳисоботлардаги маълумотларга таяниш мумкинлиги борасидаги 
ахборотга эга бўлиш;
4. бошқарув назоратидаги камчиликлар, самарасизликларга борасидаги 
маълумотларнинг ўз вақтида келиб тушишини таъминлаш; 
5. корхона бажарилаётган ишларнинг баҳоси ва сифатини ҳисобга олган 
ҳолда шу корхонанинг бутун фаолияти самарадорлигини оширишга хизмат 
қилувчи воситага эга бўлиш.
Корхона раҳбариятининг бу мақсадларга эришишини таъминлаш 
мақсадида операцион аудиторлар корхона бўлимлари фаолиятини юқори 
раҳбарият томонидан белгилаб берилган талабларга асосан баҳолайдилар. 
Аудиторлар бўлимлар ҳисоботларида келтирилган маълумотларнинг тўғри ва 
узлуксизлигини, ҳамда бу ҳисоботлардаги маълумотлар фойдаланувчилар 
учун қулай тарзда баён этилганлигини текширадилар.
Операцион аудиторларнинг диққат - эътибори доимий равишда 
такомиллаштиришга қаратилган бўлади. Мисол учун, операцион аудиторлар 
фақатгина корхонанинг активлари ҳимояланганини текшириш билан эмас, 
балки активларга нисбатан янги ва самарали ҳимоя тизимларини таклиф 
этиш билан шуғулланади. Операцион аудиторлар корхонада рўй бериши 
мумкин бўлган исрофгарчиликларнинг ҳам олдини олишга алоҳида эътибор 
қаратадилар. Мисол учун, мижоз корхона ўз активларига нисбатан ҳимоя 

---

235 
тизими сифатида юқори сифатли ички назорат тизимига эга бўлиши мумкин, 
аммо шу активларга нисбатан йўл қўйилиши мумкин бўлган исрофгарчилик 
корхона учун ҳар қандай суистеъмолчиликдан ҳам қимматга тушиши 
мумкин. Исрофгарчилик турли хил кўринишда бўлиши ва турли сабабларга 
кўра юзага келиши мумкин. Мисол учун, харид циклининг тўғри 
режалаштирилмаслиги ёки кучли назоратнинг йўқлиги сабаб материаллар 
исрофгарчилиги; ишчи – ходимлар штаби сонининг белгиланган нормадан 
ошиб кетиши ёки янги ходимларга нисбатан сифат назоратининг йўқлиги 
сабаб ишчи кучи самарасизлигининг юзага келиши; дебиторлик қарзлари 
айланиши ва тайёр маҳсулот ҳажми борасида сифатли назорат ва 
бошқарувнинг йўқлиги сабабли дебиторлик қарзларини қоплаш ва тайёр 
маҳсулотлар 
реализацияси 
борасида 
самарасизликлар; 
корхонаниг 
вақтинчалик 
ортиқча 
бўлган 
айланма 
маблағларининг 
самарасиз 
инвестицияси натижасида корхона маблағлари айланиши самарадорлигининг 
йўқотилиши ва бошқалар.
Аудиторлар юқоридаги каби корхона фаолиятига салбий таъсир 
этадиган омилларнинг олдини олишга қаратилган тизимларни таклиф этиш 
билан бир қаторда ушбу тизимдан келадиган фойда шу тизимни ишлаб 
чиқиш ва ўрнатишга кетадиган харажатлардан юқори бўлишига ишонч ҳосил 
қилиши лозим. 
80-сонли АФМС нинг мақсади махсус саволни текшириш натижалари 
бўйича аудитор ҳисоботининг тузиш тартибини аниқлаш ҳисобланди. 
Мазкур стандартнинг талаблари хўжалик юритувчи субъектларининг 
молиявий маълумотларини аудиторлик текширувини ўтказишда махсус 
саволларни текширувчи барча аудиторлик ташкилотлари учун мажбурий 
ҳисобланади (кейинчалик матнда –махсус савол).