Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Мазкур стандартнинг мақсади
ўзаро боғлиқ шахслар билан боғлиқ 
битимларни аниқлаш мақсадларида аудиторлик ташкилоти томонидан 
бажариладиган аудиторлик таомилларни аниқлаш ҳисобланади.Мазкур 
стандартнинг талаблари аудиторлик текширишларини ўтказишда барча 
аудиторлик ташкилотлари учун мажбурий ҳисобланади. 
Мазкур стандарт мақсадларида ўзаро боғлиқ шахслар деб битим 
тузилаётганда ўзаро боғлиқ бўлган шахслар (манфаатдор бўлганлар) тан 
олинади.Шахсларнинг ўзаро боғлиқлиги (манфаатдорлиги) қонунчилик 
билан белгиланади. 
Ўзаро боғлиқ шахслар ўртасидаги битим - бу ўзаро боғлиқ шахслар 
ўртасида ушбу ўтказиш учун ҳақ олинадими йўқми қатъи назар, воситаларни 
ёки мажбуриятларни ўтказишдир. Ўзаро боғлиқ шахслар ўртасидаги 
битимлар иложи борича мукаммал ўрганиб чиқилиши керак, чунки улар 
кўпчилик ҳолатларда молиявий ҳисоботни бузиб кўрсатиш орқали тузилади. 
12.1.2. Ўзаро боғлиқ муносабатларни кўрсатиши мумкин бўлган 
битимлар ва ўзаро боғлиқ шахслар ва улар ўртасидаги битимларнинг 
аниқлаш усуллари 
Қуйидаги битимлар шахсларнинг ўзаро боғлиқ муносабатларини 
кўрсатиши мумкин: 

---

204 
а) фоиз тўламасдан қарз олиши ва қарз бериши ёки тўловнинг предмети, 
шарти ва муддатини белгиламасдан тўлаш; 
б) ўзига хос шартларни кўзда тутувчи, масалан, ўзига хос нархларни 
кўзда тутувчи шартномалар; 
в) мантиқий сабабсиз амалга оширилган операциялар; 
г) ҳисобга олинмаган операциялар, яъни бепул тарзда олинган ёки 
кўрсатилган хизматлар. 
Ўзаро боғлиқ шахслар ва улар ўртасидаги битимларни аниқлаш учун 
аудитор қуйидагиларни амалга ошириши керак бўлади: 
а) хўжалик субъектининг раҳбаридан барча ўзаро боғлиқ шахсларни 
аниқлаши, ўтган давр мобайнида ушбу шахслар билан қандайдир битимлар 
тузилганми, хўжалик юритувчи субъектда ўзаро боғлиқ шахслар билан 
тузилган битимларнинг рўйхатга олишни тегишли усули борми ва ушбу 
ҳолатлар ҳисоботда тўғри акс эттириладими. Агар кўрсатилган усуллардан 
фойдаланилса, уларга баҳо бериш лозим; 
б) хўжалик субъектининг фаолиятига сезиларли таъсир кўрсатадиган 
йирик акционерларни аниқлаш мақсадида акционерлар реестрини ўрганиб 
чиқиш; 
в) бошқа корхоналарнинг директорлари ва хизматчиларининг мижозга 
ишга ўтишининг сабабларини ўрганиб чиқиш; 
г) аввал ўтказилган аудиторлик текшируви натижалари билан танишиб 
чиқиш; 
д) асосий сотиб олувчилар, етказиб берувчилар, дебиторлар ва 
кредиторлар фаолиятининг туси ва ҳажмини ўрганиб чиқиш.