Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

11.2.2. Молиявий ҳисоботдаги бузилишларни аниқлаш 
Аудиторлик текширувини режалаштиришда аудиторлик ташкилоти 
текширилаётган хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий ҳисоботида 
бузилишлар мавжудлигини инобатга олиши керак ва шундан келиб чиққан 
ҳолда аудиторлик тартиб-таомилларини ишлаб чиқиши лозим. Аудиторлик 
ташкилоти аудиторлик текширувининг тартиб-таомилларини шундай ташкил 
этиши лозимки, бунда аудиторлик текшируви натижаларига кўра молиявий 
ҳисоботдаги барча муҳим бузилишларни аниқлаш мумкин бўлсин. 
Аудиторлик текширувини ўтказаётганда аудиторлик ташкилоти 
молиявий ҳисоботда бузилишлар эҳтимоли борлигини кўрсатадиган бир 
қатор омиллар мавжудлигини инобатга олиш керак Бундай омиллар 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 
a) хўжалик юритувчи субъектнинг молиявий-хўжалик фаолиятини 
самарали бошқаришни ташкил қилиш масалалари бўйича раҳбариятнинг 
лаёқатлилигига шубҳа билан қараш; 
б) аудиторнинг сўровномаларига ходимларнинг тўла асосланмаган 
жавоблар бериши ёки жавоб беришдан қочиши; 
в) хўжалик юритувчи субъектнинг таркибий тузилмасига ёки фаолият 
турига хос бўлмаган операцияларнинг мавжудлиги; 
г) ҳисоб сиёсатидаги тез-тез ва тўлиқ асосланмаган ўзгаришларнинг 
бўлиши; 
д) бухгалтерия ходимлари таркибининг тез-тез ўзгариши (кадрлар 
қўнимсизлигининг юқорилиги); 

---

198 
ж) бошланғич ҳужжат маълумотлари ва ҳисоб регистрлари 
маълумотларнинг (компьютер маълумотларининг) номувофиқлиги; 
з) ҳисоб регистрлари маълумотлари (компьютер маълумотлари) ва 
молиявий ҳисобот маълумотларининг номувофиқлиги. 
Аудиторлик ташкилоти молиявий ҳисоботда бузилишларни аниқлаган 
ҳолларда, уларнинг текширилаётган ҳисоботнинг ишончлигига таъсирини 
баҳолаши керак. Агарда аудиторлик ташкилоти бузилиш фактлари молиявий 
ҳисоботнинг ишончлигига сезиларли тарзда таъсир этади деб ҳисобласа, у 
ҳолда аудиторлик ташкилоти томонидан ўз фикрига ишонч ҳосил қилиши 
учун қўшимча тартиб-таомиллар ўтказади. 
Қўшимча тартиб-таомиллар, текширилаётган масаланинг моҳиятидан 
келиб чиққан ҳолда аудиторлик ташкилоти томонидан белгиланади ва 
аудиторнинг профессионал лаёқатидан ташқарида бўлиши мумкин эмас. 
Агарда қўшимча тартиб-таомиллар молиявий ҳисоботдаги бузилиш 
фактларининг мавжудлигини тасдиқласа, аудиторлик ташкилоти бузилиш 
фактларининг тегишли аудиторлик хулосасини тайёрлашга таъсирини ҳар 
томонлама таҳлил қилиб чиқиши керак. 
Молиявий ҳисоботда муҳим бузилишлар аниқланганда, аудиторлик 
ташкилоти амалдаги ички назорат тизимининг хўжалик юритувчи субъект 
молиявий ҳисоботида бузилишларнинг юзага келишига олиб келадиган 
турли қоидабузарликларнинг пайдо бўлишига қанчалик қаршилик кўрсатиши 
бўйича самарали ишлаётганлигини баҳолаши керак. 
Агар аудиторлик ташкилоти молиявий ҳисоботда бузилишлар пайдо 
бўлишининг олдини олишга ички назорат тизимининг имконияти паст деган 
хулосага келса, аудиторлик ташкилоти томонидан аудиторлик ҳисоботида 
ички назорат тизимидаги камчиликлар билан бирга, уни такомиллаштириш 
бўйича тавсиялар ҳам акс эттирилади.