Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

 

---

206 
12.2. Молиявий ҳисобот тузилган санадан кейинги ҳодисалар 
12.2.1. Молиявий ҳисобот тузилган санадан кейинги ҳодисалар моҳияти, 
стандартнинг мақсади ва вазифалари, амал килиш соҳаси 
 
Баъзан аудит текширувидан ўтказилаётган давр якунида маълум 
бўлмаган, аммо мижоз корхона фаолиятига алоқадор бўлган маълумотлар 
аудитор томонидан аудит текшируви якунланиб аудиторлик хулосаси 
тайёрлангунга қадар юзага чиқади ва аудиторга маълум бўлади. Бундай 
маълумотлар молиявий ҳисобот тузилган санадан кейинги ҳодисалар деб 
номланади. Бундай маълумотлар ҳисобот даври тугаган пайтдан бошлаб 
аудиторлик хулосаси имзоланадиган санага қадар юз берган, шунингдек 
аудиторлик хулосаси имзолангандан кейин аниқланган, текширилаётган 
ҳисобот даврига таалуқли бўлган ва молиявий ҳисоботга тузатишлар 
киритишни ёки ундаги ахборотни ошкор этишни талаб этадиган 
ҳодисалардир. Молиявий ҳисобот тузилган санадан кейинги ҳодисалар икки 
гурухга ажратилади: 
1. Молиявий ҳисобот тузилган санада ёки бу санадан олдин маълум 
бўлган маълумотни тасдиқловчи ҳодисалар; 
2. молиявий ҳисобот тузилган санада ёки бу санадан олдин маълум 
бўлмаган маълумотни юзага келтирувчи ҳодисалар.
Биринчи тур ҳодисалар: бу тур ҳодисалар молиявий ҳисобот тузилган 
санада маълум бўлган маълумотларни қўшимча тасдиқлаш учун хизмат 
қилади ва фақатгина молиявий ҳисобот тайёрланган даврдаги таҳминлар ва 
суммаларга таъсир этади. Бундай ҳодислар натижасида маълум бўлган 
маълумотлар молиявий ҳисоботларнинг тегишли элементлари (счётлар) га 
тузатишлар киритилишини талаб этади.
Мисол учун, мижоз корхона 31 декабрга баланс ҳисоботининг 
дебиторлик қарзлар элементи битта йирик ва бир нечта кичик дебиторлик 
қарзлардан ташкил топган деб фараз қилайлик. Ушбу йирик дебиторлик 
қарзи баланс ҳисоботи тузилган санада дебитор томонидан тўлиқ қопланиши 
мумкин бўлган, аммо аудит текширувини ўтказиш жараёнида дебитор 

---

207 
банкротликка учради. Бунинг натижасида аудитор шубҳали қарзлар бўйича 
резервга тегишли ўзгартиришларни киритишни ва бу ўзгаришларни 
молиявий ҳисоботларда белгиланган тартибда акс эттиришни талаб этади. Бу 
ҳолда мижоз томонидан ҳеч қандай фирибгарликка йўл қўйилмаган, мижоз 
фақатгина дебиторнинг қарзни қоплашига ишонгани ва дебиторнинг ҳақиқий 
молиявий ҳолатини билмаган ҳолда дебиторлик қарзини молиявий 
ҳисоботларда тўлиғича акс эттирган. 
Иккинчи тур ҳодисалар: бу тур ҳодисалар молиявий ҳисоботлар 
тузилган санада ёки ундан олдин мавжуд бўлмаган, аммо аудиторлик 
хулосаси имзолангунга қадар юзага келган маълумотларнинг юзага келиши 
билан боғлиқ. Бу тур ҳодисалар молиявий ҳисоботлар суммаларига ҳеч 
қандай ўзгартириш киритишни талаб этмайди, аммо бу маълумотлар 
молиявий ҳисоботларга иловаларда келтирилиши лозим. Акс ҳолда молиявий 
ҳисоботлар фойдаланувчиларни чалкашликларга олиб кириши мумкин. 
Мисол учун, текширувдан ўтаётган мижоз корхона ишлаб чиқариш 
нуқтасида молия йили якунлангач суғурталанмаган ёнғин рўй берди ва 
корхона асосий воситаларининг катта қисми йўқотилди деб фараз қилайлик. 
Бу ҳолат мижоз молиявий ҳисоботларининг асосий воситалар бўлимида 
келтирилган маълумотлар ҳақиқатдаги маълумотлар билан ўзаро мос 
келмайди. Аммо бу ҳолат, биринчи тур ҳодисалардан фарқли равишда, 
молиявий ҳисоботларга ҳеч қандай ўзгартириш киритилишини талаб 
этмайди. Бу ҳолат фақатгина молиявий ҳисоботларга иловаларда баён 
этилиши лозим. Чунки, ёнғин молиявий ҳисоботлар тузилгандан сўнг рўй 
берди ва молиявий ҳисоботлар тузилган санада, яъни ёнғинга қадар, асосий 
воситалар ва молиявий ҳисоботлар маълумотлари тўғри бўлган. 
Аммо, молиявий ҳисоботлар тузилган санадан сўнг рўй берган барча 
маълумотлар ҳам иловаларда келтирилиши шарт эмас. Масалан, ялпи тур 
махсулот шлаб чиқариш линиясининг йўлга қўйилиши ёки корхона айрим 
бўлимларининг ишчилар норозилиги сабаб вақтинча ёпилиши борасидаги 
маълумотларни молиявий ҳисоботларда акс эттириш шарт эмас. Чунки бу 

---

208 
ҳодисалар мижоз молиявий ҳолати ва операцияларининг натижаларига 
молиявий ҳисоботлар тайёрланган санага қадар ҳеч қандай таъсир 
ўтказмаган. Бу ҳодисалар энди тузиладиган молиявий ҳисоботларда баён 
этилиши лозим. 
Молиявий ҳисобот тузилган санадан кейин юзага келган ҳодиса 
молиявий ҳисоботга ўзгартириш киритишни ёки бу ҳисоботларга иловаларда 
келтирилиши лозимми деган саволга жавоб қидиришда аудитор ушбу ҳодиса 
қачон юзага келганини ўрганиши лозим. 
Мисол учун, мижоз корхонанинг йирик дебитори молиявий ҳисоботлар 
тузилган санадан сўнг банкротликка учради. Бу ҳодиса натижасида молиявий 
ҳисоботларга тузатиш киритилиши лозимми ёки бу ҳодиса молиявий 
ҳисоботларга иловаларда келтирилиши керкми? Бу саволга жавоб бериш 
учун аудитор дебиторнинг банкротликка юз тутиш даври қачон 
бошланганлигига эътибор қаратиши лозим. Агар дебитор молиявий ҳолати 
молиявий ҳисоботлар тузилган санага қадар бир неча давр (ойлар) давомида 
ёмонлашиб бориши натижасида ўз қарзини уза олмаган бўлса бу ҳодиса 
молиявий ҳисоботларга тузатишлар киритилишини талаб этади. Чунки 
молиявий ҳисоботлар тузилган санада дебиторлик қарзлари аслида ошириб 
кўрсатилган эди. Аммо, банкротлик дебитор корхонада, молиявий 
ҳисоботлар тузилган санадан кейин, юз берган ёнғин натижасида юзага 
келган бўлса бу ҳодиса молиявий ҳисоботларга иловаларда келтирилиши 
лозим. Чунки, ёнғин молиявий ҳисоботлар тузилгандан сўнг рўй берди ва 
молиявий ҳисоботлар тузилган санада, яъни ёнғинга қадар, дебиторлик 
қарзлари ва молиявий ҳисоботлар маълумотлари тўғри бўлган.
Баъзан, аудиторлик хулосасини тайёрлагач аудитор мижоз молиявий 
ҳисоботларида муҳим хатоликлар мавжуд бўлганлигини ёки аслида 
иловаларда келтирилиши лозим бўлган маълумотларни аниқлаши мумкин. 
Аудитор бундай ҳодисалар юзасидан батафсил текширув ўтказиши лозим. 
Агар аудитор ушбу маълумотлар аудит текшируви жараёнида мавжуд 
бўлганлигини, аммо аудитор текширув жараёнида эътибордан четда 

---

209 
қолдирганини аниқласа, мижоз корхонадан ушбу маълумотлар юзадан 
молиявий ҳисоботлар ва аудитор хулосасидан фойдаланувчиларни хабардор 
этишни сўраши лозим. Агар мижоз рад жавобини берса аудитор мижоз 
корхона директорлар кенгашини, мижоз корхонадан юқори турувчи 
ташкилотларни ва аудитор хулосасидан фойдаланаётганлиги маълум бўлган 
шахсларни шахсан хабардор этиши шарт. 
56 сонли АФМС нинг мақсади молиявий ҳисобот тузилган санадан 
кейин, бироқ аудиторлик хулосаси имзолангунга қадар ёхуд аудиторлик 
хулосаси имзолангандан кейин, бироқ текшириладиган хўжалик юритувчи 
субъектнинг молиявий ҳисоботи эълон қилинадиган санагача юз берган 
ҳодиса ва далиллар, шунингдек молиявий ҳисобот эълон қилингандан сўнг 
юз берган ҳодисалар, унинг мазмуни ва тўғрилигига таъсир кўрсатган 
тақдирда 
аудиторлик 
ташкилотларининг 
ҳаракатларини 
аниқлаш 
ҳисобланади. 
Мазкур стандарт талаблари аудиторлик фаолиятини амалга ошириш 
чоғида барча аулиторлик ташкилотлари учун мажбурий ҳисобланади.