Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент ирригация ва қишлоқ ХЎжалигини механизациялаш муҳандислари институти

4. Кема юрадиган шлюзлар


Шлюзларнинг турлари.Кемаларни ёки кема составини маълум бир босимда бир бьефдан иккинчи бьефга ўтказиш учун мўлжалланган гидротехника иншооти кема юрувчи (қатнайдигаи) шлюз дейилади.
Кема юрувчи шлюзлар унинг ўртасига жойлашган камера, юқори ва қуйи бош қисмдан иборат. Шлюзнинг бош қисмида шлюз дарвозаси жойлашади. У камерани юқори ёки пастки бьефдан ажратиб туради ва сувни тўсиб юқори ёки пастки бьеф билан камера ўртасида сув сатҳини фарқини сақлаб туради. Шлюзни бош қисмида ундан ташқари камерани сув билан тўлдириш ва бўшатиш учун мўлжалланган қурилмалари ҳам жойлашади. Шлюз боши билан кема кирувчи канал уланади, у шлюз билан йўналтирувчи девор - (паллар) орқали туташади. Кема кирувчи канални бир тамонидаги йўналтирувчи деворига шлюзга киришни кутаётган кемаларни боғловчи қурилмалар (причальные устройства) жойлаштирилади (4.1- расм).
Кема ўтаётган босимнинг қиймати, юкнинг характери ва ташилаётган юклар йўналиши, жойнинг геологик шарт- шароити ҳамда фойдаланиш мулоҳазаларига кўра камералар сони ва жойлашиши, камера конструксияси водопровод галереяси ва ишлатилаётган асосий қурилиш материали турига қараб фарқланадиган хар - хил типдаги шлюзлар қурилади. Камералар сонига кўра шлюзлар бир камерли ва кўп камерали бўлади.
Бир камерали шлюзларда кемалар бирданига юқори бьефдан пастки бьефгача бўлган тушиш ёки чиқиш баландлигини босиб ўтади (4.2, а- расм).

Кўп камерали шлюзларда бу баландлик камералар орасида бўлинган (4.2, б- расм). Кемалар бу баландликни хар бир камерада алохида босиб ўтади. Кўп камерали шлюзларни геологик. сув хўжалиги ёки бошқа шарт шароитларга кўра камерага таъсир қилаётган босимни камайтиришга тўғри келганда қурилади. Кўп: камерали шлюзлар қурилганда ер қазиш ишлари хажми, шлюзлаш учун сув сарфи камаяди, конструкцияси енгиллашади, йиғма (умумий) элементлар ва умумий (типовой) қурилмаларни ишлатиш мумкин. Лекин бундай шлюзларни кема ўтказиш қобилияти кам ва улардан фойдаланиш қийин.