Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат шарқшунослик университети

АДАБИЙ ТАЪСИР 
-адабий жараёнда табиий равишда ва қонуният 
мақомида мавжуд бўлган, бадиий тафаккур ривожида муҳим аҳамиятга молик 
ҳодиса. А.т. адабий-бадиий ҳодисаларнинг замон ва макондан қатъи назар, 
ўзаро алоқада яшаши оқибати ўлароқ воқе бўлади. Демак, А.т. битта миллий 
адабиёт ёки адабиётлараро алоқалар, бир давр ада-биёти ёки турли даврлар 
адабиёти доирасида ҳам кузатилади. Шунга кўра, А.т.нинг кўлами ва 
даражаси турлича (умумий ва шахсий) бўлиб, улар бир қатор омилларга 
боғлиқдир. Умуман олганда, адабий алоқалар ва уларнинг ҳосиласи бўлмиш 
А.т. адабиёт тараққиётида ижобий ҳодиса саналади. Адабий алоқа ва А.т. 
туфайли у ёки бу миллий адабиёт тараққиётида сезиларли сифат 
ўзгаришлари, кескин силжишлар кузатилиши мумкин.
АДАБИЙ ТАНҚИД 
(ар. - муҳокама қилиш, саралаш) -
адабиётшуносликнинг асосий соҳаларидан бири. А.т. ҳозирги адабий жараён 
муаммоларини ўрганиш, янги пайдо бўлган асарларни бугунги кун нуқтаи 
назаридан ғоявий-бадиий таҳлил ва талқин этиш, баҳолашни мақсад қилиб 
қўяди. А.т. адабиётшуносликнинг оператив, жорий адабий жараёнга бевосита 
аралашадиган соҳасидир. Айтиш керакки, А.т.ни адабиётшуносликнинг 
таркибий қисми сифатида тушуниш умумеътирофга молик қараш эмас. 
Айрим мутахассислар А.т.ни адабиётшунослик илмининг таркибий қисми 
эмас, балки адабий ёки публисистик ижоднинг бир тури деб ҳисоблайдилар. 
Бу нарса А.т.нинг ўзигагина хос, адабиётшунос муҳимки, уларнинг етарлича 
англанмаслиги асарни чала, ўз моҳиятидан ўзгача тушунишга олиб келиши 
мумкин. Зеро, ҳар бир қисм бутун талабига мос киритилган, демак, қисмлар 
орқали бутун тушунилади, қисмнинг моҳияти бутун таркибидагина намоён 
бўлади. Демак, Б.а.ни ўқиётган одамдан унинг систем бутунлик эканини 
ҳамиша ёдда тутиш, ҳар бир қисмни алоҳида ва бошқа қисмлар билан 
алоқадорликда, шунингдек, уни бир бутун ҳолича ҳам тасаввур эта билиш 
талаб қилинади. 

---

197 
Адабий йўналиш
-
адабий жараён билан боғлиқ категория. Бу 
тушунчахаётни бадиий акс эттириш принциплари, метод, услуб тушунчалари 
билан бевосита боғлиқ, у бадиий тафаккур тарзи, метод, кслкб кесишга 
нуқтада юзага келади.