Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура – Қурилиш институти “бино ва иншоотлар” кафедраси

Мавзуни жонлаштириш учун блитс саволлари

1. 
   Қуёш абсорберлари қанча иссиқликни қайтаради?
   
2. 
   Варақсимон гелиоқабулқилгич нима?
   
3. 
   Штампланган паннел туридаги гелиоқабулқилгич нима?
   
4. 
   Қуёшли обсерберларнинг асосий камчилиги нимада?
   

10-маъруза. Қуёш системаларига хизмат кўрсатиш ва энергофаол биноларни конструкциялари қоидалари
Маъруза режаси

1. Қуёш системаларига хизмат кўрсатиш биноларни конструкциялари қоидалари
2. Энергофаол биноларни конструкциялари қоидалари


Қуёш системаларига хизмат кўрсатиш ва энергофаол биноларни конструкциялари қоидалари
Кам қаватли турар жой биноларидаги пассив системаларга хизмат кўрсатиш жуда содда бўлиши керак, чунки кўпинча уй эгалари мураккаб ускуналардан фойдалана олмайдилар. Америкалик мутахассисларнинг фикрига кўра, уй эгаси бундай ишларга 15 дақиқадан ортиқ вақт сарфламасликлари керак (жалюзаларни очиш ва ёпиш, рулонли иссиқдан ҳимояни кўтариш, вентиляцион тирқишни очиш ёки ёпиш). ASES томонидан ўтказилган савол-жавобларга кўра, уй эгалари шу ишларни ҳам давлат томонидан дотациялар берилишига қарамай, ортиқча деб ҳисоблайдилар.
Биноларни конструкцияларида (йўналиш, инсоляция ва ҳ.к.) имконият даражасида энергетик талаблар ҳисобга олиниши зарур. Қуёшли уйларни ниҳоятда синчковлик билан конструкциялари лозим ва бу принцип майда деталлар учун сақланиши лозим. Қуйида келтирилган қоидаларга доимо амал қилиш лозим:
- иқлим шароитини ҳисобга олиб қуриш ва табиий шароитларни ўрганиш;
- энергияни сақлашга қаратилмаган лойиҳа муваффақиятсиз ва ҳар доим тежамли эмас;
- бинонинг яхши инсоляцияси унинг энергетик эҳтиёжларининг пасайишига хизмат қилади.
- девор ва томларнинг ( R ) қиймати 5 дан кам бўлмалиги керак;
- имконият даражасида 3 қават ойнавандлашни қўллаш;
- қуёш коллекторлари ва тирқишларни жанубий томонга жойлаштириш ва бинони тўғри йўналтириш;
- бинони жанубий фасадини соя тушишидан асраш;
- қуёш коллекторлари ва иссиқлик аккумляторларини конструкцияларида ўзаро боғлиқликнинг эстетик ва техник томонларини ҳисобга олиш;
- уйда энергиядан техник ва конструктив жиҳатидан кўп марта фойдаланилишини эътиборга олиш (қайта ишланган сув, ёритиш ва ҳ.к.);
- уйни совуқ шамол таъсиридан ҳимоялашни кўзда тутиш (дарахтлар, нишаб, иссиқлик буфер минтақалари ва б.);
- шамол кўп эсадиган ҳудудларда шамол генераторлари қувватидан кенг фойдаланиш;
- бино ҳажми ва ташқи юзаси ўртасидаги оптимал нисбатни ҳисоблаш (кичик юзада максимал катта хажм);
- иссиқлик буфер минтақасининг конструкцияларини кўзда тутиш (яъни 2 қават эшиклар, ёпиқ террассалар ва ҳ.к.);
- кам учрайдиган физикавий ҳолат экзотермия (иссиқлик бериш)ни қўллаш;
- бино аккумляторларини иссиқлик хусусиятларидан фойдаланиш резервуарни кундузги (тунги) иссиқлик йўқотгичларни тўлдириш ва мавсумий иссиқлик энергетик талабларни қониқтириш нуқтаи назаридан оптимал ечимини қўллаш;
- қулайлик, автономлик ва ташқи энергиянинг оптимал нисбатини ҳисобга олиш;
- R қийматини ошириб, дераза орқали иссиқлик йўқотиш миқдорини камайтириш (деразалар кундуз кундан кўра кечаси йўқотиладиган иссиқликни кам таъминлайди, агар деразалар ҳимояланса, ижобий иссиқлик балансини уйнинг жанубий фасадида жойлашган деразалар орқали олиш мумкин).
Америкаликлар амалиётида совуқ ҳудудларда аллақачон шимолий фасади 3 қават ойнавандли мустаҳкам ҳимояланган ва ташқи томонидан кучли иссиқлик ҳимоясига эга бўлган уйларни қурмоқдалар.
Бизнинг мамлакатда турли табиий иқлим шароитларида қуёшли уй ҳақида бир маъноли тушунча ёки таъриф бериш мумкин эмас. Ҳозирги вақтда мамлакатимизда нашр қилинаётган адабиётларда кўпроқ “энергофаол” бино; “энерготежамли” атамаларини пайдо бўлиши бежиз эмас. Марказий Осиёдаги қуёш нурланишини йиғиш учун мўлжалланган турли технологик ускуналар билан жиҳозланган энергетик жиҳатидан тежамкор бино чекка шимолдаги ҳудди шундай бинодан тубдан фарқ қилади. Чекка шимолдаги бинода ҳеч қандай технологик ускуналар бўлмаслиги мумкин, лекин ихчам режалаш, конструктив ечим ва қурилиш материалларини тўғри танланганлиги иссиқлик йўқотилишининг минимал қийматига эришишга ёрдам беради.