Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

3.2. Товарлар бозор и коньюнктурасининг
маркетинг тадқиқотлари
Бозор — бу сотувчилар ва харидорларнинг товар­
ларни 
пул воситасида 
айирбош лаш юзасидан 
келиб 
ч и қ қ ан
иқтисодий 
муносабатлари, 
уларнинг 
ўзаро 
алоқаларидир. Бозорда сотувчилар ва харидорлар бир- 
бирларини топадилар, бозор уларни боглаб турувчи меха­
низм ҳисобланади. Бозордаги олди-сотди муносабатлири- 
нинг объекти хилма-хил товарлар бўлиб, улар таркибига 
истеъмол товарлари, ишлаб чиқариш воситалари, иш ку­
чи, ер-сув , пул капитали, қимматбаҳо қогозлар, ақлий 
м еҳнат маҳсули бўлган товарлар, турли туман товарлар,
118

---

хизматлар киради. Ишлаб чиқариш ривож ланиб бориши 
билан бозор объектлари ҳам ш унчалик кўп ва хилма-хил 
бўлиб боради. Бозорнинг субъектлари — иш тирокчилари 
ҳам бир хил эмас. Улар икки гуруҳга бўлинадилар: со- 
тувчи ва харидорлар, улар бозор муносабатларида турли 
вазиф ани бажарадилар. С отувчилар бозордаги товар ва 
хизматларни таклиф этувчи фирма, корхона ёки хусусий 
тадбиркорлардан иборат бўлиб улар ўз товарларини сота- 
дилар ёки иж арага берадилар. Харидорлар — кенг қатлам
истеъмолчилардан иборат бўлиб, улар бозорга ўз талаб- 
эҳтиёж ларини қондириш учун чиқадилар. Харидорлар 
оддий истеъмолчи фуқаролар, 
бизнесменлар, хусусий 
тадбиркорлар, давлат таш килотлари, ж амоат таш килотла- 
ри ва ҳоказолардан иборат бўлади.
М аркетинг фаолиятида бозорни тадқиқ қилиш асо- 
сан икки йўналишда амалга оширилади (12-расм):
1. Бозор конъю нктурасини тадқиқ қилиш .
2 . Тиж орат 
фаолияти 
хусусиятларини 
таҳлил 
қилиш .
Расмдан кўриниб турганидек, бозор конъю нктураси- 
ни тадқиқ қилиш ҳам ўз н авбатида-икки асосий блокни 
ўз ичига олади, булар:
- умумхўж алик конъю нктурасини тадқиқ қилиш ;
- алоҳида товарлар бозори конъю нктурасини тадқиқ 
қилиш.
У мумхўж алик конъю нктурасини тадқиқ қилиш ўз 
ичига 
алоҳида 
олинган 
мам лакат 
ёки 
д авлат халқ 
хўж алигида, 
ж аҳон 
хўж али к 
системасида 
содир 
бўладиган ж араёнлар, «макро-миқёсдаги» ўзгариш ларни 
олади.
Алоҳида товарлар бозори конъю нктурасини тадқиқ 
қилиш эса, махсус товарлар бозори ҳолатини таҳлил ва 
истиқболлаш ни ўз ичига олади. М асалан, пахта бозори, 
галла бозори, қимматбаҳо м е т а л л у бозори ва ҳоказолар.
М аркетинг тадқиқотларини амалга оширишда бо­
зорни тадқиқ қилиш қуйидаги босқичлардан иборат 
бўлади:
119

---

ахборотларни йигиш, уларни тартибга солиш 
ва қайта ишлаш;
ўрганилаётган объектнинг хусусиятларини
аниқлаш;
яқин реж алаш тирилаётган давр учун объ­
ектнинг ўзгариш ини истиқболлаш ;
истиқболлаш
натиж аларидан 
фойдаланиш 
самарадорлигини баҳолаш.