Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Ассортиментнинг
ўзгармас шароитида
Ассортиментнинг
ўзгариш шаротида
Рақобатчи ҳаракати
Ассортимен 
т ўзгармас 
шароитда
Ассорти 
мент 
ўзгариш
и ш а­
роитида
$ 0
$ 10
$ 20
$ 5
5 - расм. Ўйинлар назарияси модели масаласи
87

---

Бу ҳол иқтисодиётнинг ривож ланиш и шароитида 
баҳоларнинг ўсиш и максимум фойда олиб келиш мумкин- 
лигига қарамай бу вариант мақсадга мувофиқдир.
Ўйинлар назарияси моделида ҳам статистик модел- 
даги каби масалалар хал килинади. Уланинг фарқи шун- 
даки, бу моделда мақбул ечимлар албатта тортишувли 
ҳолатда топилади. Тортиш увли ҳолат деганда қараш лари 
бир-бирига тўгри келмайдиган ва ўйинчилар деб аталувчи 
турли томонлар иш тирок этувчи ҳар қандай ҳолатлар 
тушунилади. Бу масалада фирманинг ассортиментини 
ўзгартириш муаммоси қизиқтиради. Л екин фирма шуни 
биладики, рақобатчилар ҳам худди шундай ўзгариш лар 
^илиш и мумкин. Ф ирманинг нуктаи - назаридан, агар ас- 
сортиментни ҳеч ким ўзгартирмаса, ҳеч ким қўшимча 
фойда 
ҳам 
олмайди. 
Агар 
фирма 
ассортиментини 
ўзгартириш га қарор қилса, 20 доллар фойда олади. Бу 
рақобатчиларнинг худди шу суммада зарар кўриш ига тен- 
гдир. Агар рақобатчилар ассортиментни ўзгартириб, ф ир­
ма бунга ўз вақтида чора кўрмаса, 10 доллар йўқотади. 
Агар борди-ю иккаласи ҳам ассортиментни ўзгартирса, 
бизнинг фирма 5 доллар ютади. Бунга ассортимент 
бўйича яхши иш лаганлик сабаб бўлади. Охир оқибатда 
шуни хулоса қилиш мумкинки, агар иккала фирма ҳам 
«максимал 
ҳараж атларни 
минималлаштириш» 
мезони 
бўйича иш кўрса, иккаласи ассортиментни ўзгартириш ни 
афзал кўради.
Яна ж адвалга мурож аат қиламиз. Қўлланиладиган 
усулларга боглиқ моделларга: огзаки (вербаль), график ва 
математик моделлар киради. Вербаль (огзаки) моделларда 
барча ўзгарувчилар ва уларни боғловчилар сўзлар билан 
ифодаланади. Ҳ ақиқатдан ҳам буюк назариялар сўзлар 
билан ифодаланган (масалан, А. Смит, Д. Рикардо, 
Ф рейд, Д арвин назариялари). М аркетингда ҳам харидор- 
ларни ўзини тутиш и моделлари тўғрисида сўзлаш мум­
кин. Қачонки реклам а кишиларни билмасликдан билишга, 
билишдан севиш га, севишдан афзал кўришга, афзал 
кўришдан иш онтириш га, ишонтиришдан сотиб олиш га
88

---

ҳар акат қилдиради, дейиш реклама функцияси моделидан 
бош қа нарса эмас.
График моделлар
вербаль моделларни символлашти- 
риш 
ж араёнини 
акс 
эттиради. 
Амалиётда 
кенг 
қўлланувчи шундай моделлардан бир нечтасини кўриб 
чиқамиз. Улардан бири —