Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент автомобиль ва йўллар институти

Бошқарувчи тизим(система) 
Бозор муносабатлари ѐрдамида 
ташқи муҳит билан ўзаро 
алоқа 
Бошқарувнинг нотовар ва 
методологик формаси 
ѐрдамида бошқарилувчи 
тизимлар билан алоқа 
Бошқарилувчи тизим(система)нинг ишлаб чиқарувчи инфраструктуралари 
[асосий ва ѐрдамчи ишчи ходимлар, ишлаб чиқариш воситалари, меҳнат 
воситалари ва энергетик блокли машиналар] 
Товар ва моддий оқимлар 
Етказиб берувчи-
лар (ишлаб чиқа-
рувчилар, 
восита-
чилар)дан 
ресурс-
ларни етказиш 
Тайѐр маҳсулотни 
ишлаб чиқариш 
Ишлаб чиқариш 
эҳтиѐжига(ишлати-
шига) кўра 
заҳираларни 
тайѐрлаш 
Еткаэиб бериш(сара-
лаш, қадоқлаш, 
жолаштириш)га маҳ-
сулотни тайѐрлаш 
Воситачиларга ѐки 
истеъмолчилар 
шартномасига кўра 
етказиб бериш 
Моддий ресурсларни 
ишлаб чиқариш 
жойига 
жойлаштириш 
Ишлаб чиқарилган 
товарларни 
омборлаштириш. 
Ишлаб чиқариш 
заҳираларини 
сақлаш. 
Омборлаштириш 
Чиқувчи 
товарлар 
оқими 
Товарлар 
оқимининг 
ҳаракати 
Моддий 
оқимларни 
тубдан 
ўзгартириш 
Тайѐр маҳ-
сулотнинг 
моддий 
оқими 
Чиқувчи 
товарлар 
оқими 

---

32 
Фирмаларда моддий оқимни бошқариш тизими остида барқарор алоқа 
мослашувининг 2 та асосий йўналишини ажратиш мумкин. Биринчи 
йўналиш турли хил иқтисодий механизмлар ривожланиши ҳисобига турли 
функционал бўлимлар ўртасида ўзаро таъсирни тезлаштиришдир. 
Иккинчи йўналиш корпорациялар таркибида ташкилий ўзгаришлар 
орқали коорпорация зарурий даражасининг ривожланишидир. Бу 
йўналишлар, қоидага кўра, параллел равишда ривожланади ва бир-бирини 
тўлдириб боради. 
Моддий оқимларнинг бошқариш бўлими шаклланиши биланоқ 
корпорацияларда пайдо бўладиган махсус масалаларга мувофиқ равишда 
бундай бўлиниш ички таркибининг кўп сонли тури амал қилади. 
Товарларнинг бир партияли апарати таркиби учун иккта умумий вариант 
характерли. 
Биринчи вариант-ишлаб чиқариш жараѐнида ва таъминот босқичида 
хомашѐ ва материаллардан фойдаланиш самарадорлигини оширишга 
мўлжалланган ва саноат аҳамиятидаги маҳсулотларни чиқарадиган 
корпорацияларда тез-тез қўлланилади.
Иккинчи вариант-моддий оқимларни бошқариш бўлими тузилмаси 
кўп сонли истеъмолчиларга хизмат қиладиган ва кўпинча кенг кўламдаги 
маҳсулот ассортиментини ишлаб чиқарадиган компанияларда қўлланилади 
(7-расм). 

---

33 
 
7-расм. Моддий оқимларни бошқариш 
Микрологиcтик даражада моддий оқим одатда бир неча ташкил 
қилувчилардан вужудга келади. Масалан, улгуржи савдо ташкилотларида у 
тушириш, сақлаш, бутлаш участкаларидаги оқимлардан иборат бўлиши 
мумкин. Бир хил катта фойдалилик моддий оқим таърифлари бўлади. 
Баъзи бир моддий оқимлар устидан бажариладиган логистик операциялар 
тасодифий характерга эга. (Масалан, вагонни улгуржи савдо 
корхонасининг кириш йўлига бериш, бериш пайтида бўш қайта ортиш 
воситаларининг мавжудлиги ва бошқалар). Моддий оқим ташқи, яъни 
ташқи (логистика тизимига нисбатан) муҳитда ўқитувчи сифатида ва ушбу 
логистик тизимнинг ичида бўлган ички муҳит сифатида таснифланиши 
мумкин. 
Кирувчи моддий оқим остида ушбу логистик тизимга ташқи 
муҳитдан келиб тушувчи ташқи оқим тушунилади. Чиқарувчи моддий 
оқим ушбу логистика тизими учун ташқи муҳитга келиб тушувчи ва 
даврий алоқаларни амалга оширишнинг шакли бўлган оқимдан иборат. 
Юқорида айтиб ўтилган ҳар бир моддий оқимга баъзи бир ахборот оқими 
мос келади.