Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат техника университети

Ўлчаш жараёни - бу солиштириш экспериментини ўтказиш 
жараёнидир (солиштириш қандай усулда бўлмасин). 
Ўлчаш усули эса - бу физик экспериментнинг аниқ маълум 
структура ёрдамида, ўлчаш воситалари ёрдамида ва эксперимент 
ўтказишнинг аниқ йўли, алгоритми ёрдамида бажарилиши, амалга 
оширилиши усулидир. 
Ўлчаш одатда ўлчашдан кўзланган мақсадни (изланаётган 
катталикни) аниқлашдан бошланади, кейин эса шу катталикнинг 
характерини анализ қилиш асосида бевосита ўлчаш объекти 
(ўлчанадиган катталик) аниқланади. Ўлчаш жараени ёрдамида эса 
шу ўлчаш объекти тўғрисида информация ҳосил қилинади ва 
ниҳоят баъзи математик қайта ишлаш йўли билан ўлчаш мақсади 
ҳақида ёки изланаётган катталик ҳақида информация (ўлчаш 
натижаси) олинади. 
Ўлчаш натижаси - ўлчанаётган катталикнинг сон 
қийматини ўлчаш бирлигига кўпайтмаси тариқасида ифодаланади. 
Х=n[x],  бу ерда Х - ўлчанадиган катталик; 
n - ўлчанаётган катталикнинг қабул қилинган ўлчов 
бирлигидаги сон қиймати; [x] - ўлчаш бирлиги 
Ўлчаш жараёнини автоматлаштириш муносабати билан 
ўлчаш натижалари ўзгармасдан тўғридан-тўғри электрон ҳисоблаш 
машиналарига ёки автоматик бошқариш тизимларига берилиши 
мумкин. Шунинг учун, кейинги пайтларда, айниқса, кибернетика 
соҳасидаги мутахассисларда ўлчаш ҳақидаги тушунча қуйидагича 
таърифланади. 
Ўлчаш – бу изланаётган катталик ҳақида информация қабул 
қилиш ва ўзгартириш жараёнидир. Бундан кўзда тутилган мақсад 
шу ўлчанаётган катталикнинг ишлатиш, ўзгартириш, узатиш ёки 
қайта ишлашлар учун қулай формадаги ифодасини ишлаб 
чиқишдир. 
Ўлчаш фан ва техниканинг қайси соҳасида ишлатилишига 
қараб у аниқ номи билан юритилади: электрик, механиқ, иссиқлик, 
акустик ва х.к.

---

57 
4.2. Ўлчаш турлари 
Ўлчанаётган катталикнинг сонли қийматини топишнинг бир 
неча хил турлари (йўллари) мавжуддир. Қуйида шу йўллар билан 
танишиб чиқамиз.