Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё-технология институти

Асбобнинг тузилиши ва иш услуби

Юнг модулини эгилишдаги деформация бўйича,қуйидагича аниқлаш мумкин (10-расм). Агар N₁ ва N₂ таянчларга ўрнатилган АВ стерженнинг ўртасида Р куч билан таъсир этсак, стержен эгилади. Куч қанча катта бўлса эгилиш хам бу кучга мос равишда ошади. Стержен ўрта қисмига куч қўйилмаган ва куч қуйилган ҳолатлар орасидаги фарқ - эгилиш катталиги дейилади.
Деформация даражаси эгилиш катталиги билан аниқланади. Эластик деформацияда эгилиш катталиги биз ўрганаётган ҳолда қуйидаги формула бўйича аниқланади.


(6)
Бундан Юнг модулини аниқлаймиз:
(7)
(7) ифодадаги F- стерженнинг ўртасига қўйилган куч қиймати, -стержен узунлиги, a - стержен эни, b- стержен баландлиги (қалинлиги).


Бу ишда қўлланиладиган асбоб иккита устуни бўлган тагликдан иборат бўлиб, бу устунлар устига қирралари бир-бирига параллел бўлган ва призмалар маҳкамланган (11-расм).
Бу призмаларга текшириладиган стержен АВ қўйилади. Эгилиш катталиги () индикатор ёрдамида аниқланади. Тошлар индикатор устидаги С юзага қўйилади.

11 - расм

Ишни бажариш тартиби

1. Штангенциркуль ёрдамида стержен эни (a),қалинлиги (b) уч жойидан ўлчаниб,уларнинг ўртача қиймати олинади.
2. Чизғич ёрдамида N₁, N₂ призмалар орасидаги масофа ни ўлчаб, унинг ҳам ўртача қиймати олинади.
3. Стерженни призмаларга симметрик равишда қўйиб,унинг устига индикатор ўрнатилади. Индикатордан стерженнинг дастлабки вазиятини харатерловчи n₀ - ҳолат аниқланади.
4. Индикатор текислигига массалари 0,5; 1; 1,5; ва 2 кг бўлган тошларни кетма-кет қўйиб, индикатордан уларнинг ҳар бирига мос келган стержен ҳолатини характерловчи , лар ёзиб олинади. Юкни 0,5 кг дан камайтириб, тажриба тескари йўналишда такрорланади ва , ларнинг қиймати аниқланади. Сўнг ҳар бир юк (0,5; 1; 1,5; 2 кг) учун уларнинг ўртача қийматлари топилади.
, , ,
5. Шкаланинг икки хил ҳолати бўйича ҳар бир оғирлик кучи учун эгилиш катталиклари аниқланади:
, , ,
6. Ҳар бир қўйилган юк учун Юнг модули қуйидаги ифода орқали ҳисобланади:
Бунда - катталик олинган стержен учун ўзгармасдир. У стерженнинг геометрик ўлчамларига асосан ҳисоблаб топилади.
Ўлчаш ва ҳисоблаш натижалари қуйидаги жадвалга ёзилади:

№

а (м)

(м)

(м)

(Н)

(м)

(м)

(м)

(м)

(Н/м^2)

1

2

3

4