Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат универсиитети

Когнитив психология 
когнитив жараѐнларни ҳосил бўлиши, вужудга келиши, 
шаклланиши, ўзаро алоқадорлиги ва ривожланиш қонуниятларини ўрганади. 
Когнитология 
лотинча 
cognitus
сўзидан олинган бўлиб, 
билиш 
деган маънони беради. 
Демак, когнитив психология – билиш жараѐнлари ва билиш фаолиятининг ўзига хос 
жиҳатларини тадқиқ этади. 
Билиш жараѐнлари классификациясини кластер методи асосида тармоқлаш. 
Сезгининг пайдо бўлиши:
Қўзғалувчи
Қўзғалиш – физик жараѐн 
Рецептор – физиологик жараѐн 
Қайтарма алоқа 
Ўтказиш йўли 
Бош мия – психик жараѐн. 
Сезгиларнинг пайдо бўлиши ҳақида 2 та назария мавжуд: 
1.
 
Рецептор назарияси
 
2.
 
Рефлектор назарияси
 
Рецептор назариясига мувофиқ сезгилар рецепторларнинг ўзида ҳосил бўлади. 
Билиш жараѐнларининг ҳар бири когнитив жараѐн ҳисобланади. 
Асосий фалсафий анъаналар (механик табиий билиш, эмпиризм ва рационализм, 
ўз-ўзини кузатишга танкид ва соф акл). Илк экспериментал психология, Г. 
Гельмгольцнинг, Г.Фехнернинг ва Ф. Дондерснинг методик ѐндошувлари; В. 

---

119 
Вундтнинг қарашлари; илмий психологиядаги инкироз. Хулқий ва физикалистик 
йўналиш- хулқ психологияси хакидаги фан, гештальт хакидаги фан, психология 
фанидаги иккинчи инкироз. Романтизм ва позитивизм, натурфилософия ва 
нейропсихология, физиология, фаолият психологияси. 
Ахборот ѐндошуви - кибернетика ва статистик алоқа назарияси, мухандислик 
психологияси, ўтказиш кобилиятини чекланланлигини излаш. Ментал моделлар ва 
компьютер билан анология. У.Найссернинг когнитив психологияси. Символли 
ѐндошув тамойиллари. Билиш модуллиги ва коннекционизм. 
нсоннинг билиш психологияси фалсафий ва психологик жиҳатдан қуйидагиларга 
асосланади:
•
«нимани билади» — оламнинг тузилиши ҳақидаги билимлар; 
•
«ким билади» — юилиш хусусиятига эга бўлган инсоннинг тузилиши тўғрисидаги 
билим:
•
«қандай билади» — фалсафадан олинган маълумотлар, тасаввурлар (билиш 
назарияси) 
 
―Инсон нима учун билади?‖ –деген саволга на фалсафа ва психология ва на табиий 
фанлар жавоб бера олмайди. Психологлар инсон индивидуал билишининг 
қонуниятлари, механизмларини очиб беришга ҳаракат қилади. Инсон ўзини ойнада 
кўрганидек, ўзининг ижодии махсули сифатида ўзини билади ва кашф этади. Инсоният 
ҳаѐтини янгилаган компъютер инқилоби, психологларнинг инсоннинг билиши ва 
билиш фаолияти механизмлари тўғрисидаги тасаввурларини ҳам ўзгартириб юборди.