Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети табиий фанлар факултети тупроқшунослик таълим йуналиши iv-курс туп-117-гуруҳ талабаси

Тупроқда микроорганизмларнинг тарқалиши ва миқдори. Турли иқлим, рельеф, она жинс, ўсимлик ва хайвонот дунёси каби табиий шароитда пайдо бўлган тупроқ типларининг кимёвий таркиби ва хоссалари бир хил бўлмаганлиги сабабли улардаги микроорганизмларнинг сони ва турлари хам бир хил эмас. Айниқса серчириндили нейтрал ёки нейтралга яқин реакцияли тупроқларнинг устки қатламларида микроорганизмларнинг миқдори жуда кўп. Чунки бу қатламда микроорганизмлар хаёти учун зарур шарт-шароит, яъни хаво, нам ва озиқ моддалар етарлича бўлади. Тупроқнинг пастки қатламларига тушган сайин микроорганизмлар ( А₂, В₁, В ² С) сони камайиб боради.
Умуман тупроқнинг устки чириндили қатламидаги бир грамм тупроқда бир неча миллион микроорганизм яшайди. МДХ худуди турли тип тупроқларида микроорганизмлар сони хақидаги маълумотлар берилган.
МДХ нинг асосий тупроқларидаги микроорганизмлар миқдори.
4-жадвал

Тупроқлар	Тупроқнинг холати	Микроорганизмлар миқдори (млн. хисобида)
		1 г тупроқда	Тупроқдаги 1 мг азотда
Подзоллар	Қўриқ	300-600	70 чамасида
Чимли подзоллар	Қўриқ экинзор	600-1000 1000-2000	200 250
Қора тупроқлар	Қўриқ экинзор	2000-2500 2500-3000	600 750
Бўз тупроқлар	Қўриқ суғориладиган	1200-1600 1800-3000	2000 2400

Бу жадвалдаги маълумотлар бўз ердваги қуруқ тупроқнинг А горизонтидаги ва шунингдек, экинзорларнинг хайдалма қатламмидаги микроорганизмлар миқдори анча кўплигини кўрсатади. М.В.Фёдоров маълумотларига кўра 1 гектар экинзор ернинг устки хайдалма қатламида микроорганизмларнинг тирик вазни 3-5 тоннани ташкил этади. Масалан, чимли подзол тупроқнинг хайдалма қатламида 3.5 т, қора тупроқларда 5.2 т ва бўз тупроқларда 5 т эканлиги аниқланган.

Бўз ерлардаги қўриқларин ўзлаштириб, шудгор қилинганда, устки чириндили қатламлар билан бир қаторда уларнинг қуйи горизонтларида хам микроорганизмлар сони кўпаяди. Демак, экин майдонларини яхши сифатли қилиб шудгорлаш, ўғитлаш ва суғориш сингари агрокомплекс тадбирлар тўғри амалга оширилганда маданий тупроқлардаги фойдали микроорганизмлар миқдори ошади. Шунингдек, микроорганизмлар сони табиий иқлим шароитлариг кўра тупроқ типлари хам кескин ўзгариб туради, жумладан, шимолий зона- тундра, подзол, чимли-подзол тупроқларида микроорганизмлар оз миқдорда бўлиб, жанубий зонадаги бўз тупроқ, каштан тупроқ ва айниқса қора тупроқларда микроблар кўп ривожланади.
Тупроқдаги микроорганизмлар сони ва унда кечадиган микробиологик жараёнлар характери тупроқнинг табиий холати ва шароити билан айни бир вақтда дехқончиликда инсонлар томонидан олиб бориладиган турли тадбирлар натижасида вужудга келган сунъий шароитларга хам тааллуқлидир. Дехқончиликдаги барча агрономик тадбирлар, ўз вақтида, сифатли ўтказилса, тупроқда бактериялар хаёти учун қулай шароит вужудга келиб, фойдали микрооргнаизмлар миқдори кўпаяди.
Экин майдонлари айниқса кузда чуқур ағдарилиб шудгор қилинганда, микроорганизмлар кўпайиб микробиологик жараёнлар яхши ўтади. Тупроққа минерал ва органик ўғитлар солинса, улар микроорганизмлар хаётига ижобий таъсир қилиб органик қолдиқларнинг чиритадиган микроблар фаолиятини кучайтиради. Бироқ оз чириндили тупроқларга бир неча йил сурункасига ха деб фақат минерал ўғит солавериш, тупроқда микроорганизмлар фаолиятини ва миқдорини аста – секин камайишига олиб келади. Шунинг учун органик ва минерал ўғитларни аралаштириб солиб туриш яхши натижа беради.
Кислотали тупроқларга охак ва ишқорий реакцияли тупроқларга гипс солиш билан эритма реакциясини нейтралга яқин холатга келтирилса, микробиологик жараёнлар учун қулай шароит вужудга келади ва микроорганизмлар хам кўпаяди.