Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тдпу ҳузуридаги педагог кадрларни қайта

Ривожлантирувчи таълим – таълим олувчиларнинг 
ички имкониятлари ривожлантириш ва уларни тўла 
рўѐбга чиқаришга йўналтирилган таълим 
149

---

этишни мақбул деб топган. Ҳозирда ушбу мамлакатда яна бир қатор 
ривожлантирувчи таълим технологиялари мавжуд, бироқ, улар 
муқобиллик мақомига эга.
Ривожлантирувчи таълим шахснинг индивидуал хусусиятларини 
ривожлантиришга йўналтирилади, уларни рағбатлантиради ва 
тезлаштиради. Ушбу таълим технологияларини қўллашда ўқувчи 
(талаба) фаолиятнинг барча босқичларида тўлақонли субъект 
саналади. Таълимнинг ҳар бир босқичи шахснинг ривожланишига 
муайян ҳисса қўшади. Ривожлантирувчи таълимни мақсадга мувофиқ 
қўллаш орқали талабада мустақиллик, шахс сифатида ривожланиши 
учун жавобгарлик, сабр-тоқат, қатъиятлилик, тартиблилик, босиқлик,
ташаббускорлик, ижодкорлик, ташкилотчилик, мустақиллик, ирода 
каби сифатлар шакллантирилади. Натижада у ўз мақсадини амалга 
оширишда меҳнатсевар, интизомли, фаол ва маҳоратли эканлигини 
намоѐн қила олади. Ўз фаолияти натижаларини таҳлил қилишга 
ижобий ѐндашса, ўз-ўзини баҳолашга нисбатан талабчан, қатъиятли 
бўлади.
Моҳиятига кўра ривожлантирувчи таълим ҳам муайян 
устувор тамойилларга асосланади. Улар (49-расм): 
150

---

 
49-расм. Ривожлантирувчи таълимининг устувор тамойиллари 
Психологик ва педагогик тажрибалар таълим олувчилар 
шахсини ривожлантириш имкониятига эга таълимий услублар 
тизимини шакллантириш имкониятини яратган. Мазкур тизим 
қуйидагилардан иборат:
Устувор тамойиллар 
- ўқув топшириқларини бажаришда аввал ўзлаштирилган усуллардан 
янги усулларни қўллашга ўтиш; 
- ўқув фаолиятини ташкил этишда самарали бўлган янги усулларни 
излаш; 
- таълим олувчиларнинг ўз ўқув фаолиятларини бошқаришга эришиш; 
- ўзлаштирилган билимларни тизимлаштириш. 
Ақлий фаолият турлари 
самарали ривожлантириш 
тамойили 
Таълимни табақалаштириш 
тамойили 
Суст фаолиятни фаоллаш-
тиришга махсус ѐндошув 
тамойили 
Узлуксизлик тамойили 
Ўз-ўзини назорат ва ўз-ўзини 
бошқариш тамойили 
Психологик қулайлик 
тамойили 
Ижодий (креатив)лик 
тамойили 
Ақлий фаолиятнинг алгорит-
мик ва эвристик ривожлани-
шига эришиш тамойили 
Борлиқни яхлит қабул
қилиш тамойили 
Юқори ва қуйи даражалар 
тамойили 
Кўп вариантлилик тамойили 
Фаолият тамойили 
Таълимнинг муаммоли харак-
тер касб этиши тамойили 
Таълимни индивиуал-
лаштириш тамойили 
151

---

Ўқитиш тизимида ривожлантирувчи таълимни ташкил этишда 
муайян технологиялар қўлланилади. Улар орасида қуйидагилар 
алоҳида аҳамият касб этади: 
Ривожлантирувчи таълимда кўпроқ тренинглардан фойдалани-
лади. Тренинглар таълим олувчиларда муайян билимларни пухта 
ўзлаштириш, уларни амалиѐтда самарали қўллай олиш кўникма, 
малакаларини шакллантиришга, бу жараѐнда уларнинг мавжуд 
имкониятларини тўла рўѐбга чиқаришга ѐрдам беради. Бугунги 
кунда узлуксиз таълим тизимида ривожлантирувчи таълимни 
қўллашда тақдимотлардан ҳам самарали фойдаланиш тажрибаси 
тўпланди. Тақдимотлар ҳам таълим олувчиларда ўқув фаолиятини 
ташкил этишга ижодий ѐндашиш, ўз устида ишлаш, мустақил 
таълим олиш кўникмаларини ҳам ривожлантиришга ѐрдам беради.