Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

9.2.Ўзбекистон Республикасида амалга оширилган пул ислоҳотлари ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари.
Ўзбекистондаги инфлятсия бу мустакил Ўзбекистон заминида вужудга келган инфлятсия эмас. Тарихан бу инфлятсия собик СССР да юзага келган. Бу инфлятсиянинг умумий иктисодий сабаби давлат бошкарувида иктисодга нисбатан сиёсатга куп эътибор берганидадир. Натижада ишлаб чикариш сурътлари тушиб кетди. Товар камёблиги яширин жараён бўлиб, товарларни ишлаб чикариш учун кўп харажат қилинсада (хом-ашёларнинг нархи юқорилиги туфайли) товарлар паст бахода сотилган. Фарк давлат бюджетидан қоплана борган. 1992 йилнинг бошидан эркин бахоларга ўтиш натижасида (озик овкат ва ёкилги ресурслардан ташкари) инфлятсия юзага отилиб чиқди ва тез суръатлар билан ривожланиб кетди.
Шу туфайли Ўзбекистондаги инфлятсия собик СССР даврида юзага келган инфлятсиянинг қолдиғидир ва уни даволаш узоқ вақтни талаб қилади. Собиқ СССР да, жумладан Ўзбекистонда 90 - йиллардаги инфлятсиясининг асосий сабаблари:
- иктисодий мувозанатнинг ёъклиги, ишлаб чикариш
суръатларининг тушиб кетиши натижасида режали иктисодиётдаги инкироз;
-махсулотлар сифатининг, мехнат унумдорлигининг пастлиги;
-ишлаб чиқаришда харажатлар салмғгининг ошиб кетиши, бехуда сарфлар, иктисод принтсипларига риоя қилмаслик ва бошкалар хисобланади..
Ундан ташқари ривожланган бозор шароитига ўтмасдан туриб бахоларнинг эркинлашуви, товар массаси устидан баъзи бўлимларининг якка хукмронлик ўрнатиши, бахоларни хохлагача бошқариш, кредит, молия сиёсатларининг нотўғри олиб бориш, иктисоднинг
“долларлашуви”, “рублъ зона” сининг эмирилиши, валюта тушумлари ва миллий бойликнинг четга оқиб кетиши ва бошқалар инфлятсия жараёнининг яна ривожланишига олиб келган.
Инфлятсия жамиятнинг ривожланишига салбий таъсир кўрсатади.
Мамлакат иқтисодий аҳволини танг ҳолга олиб келади:
ишлаб чиқариш ҳажми тушиб кетади ва баҳоларнинг ошиб бориши ишлаб чиқариш истиқболларига тўғаноқ бўлади.
капиталнинг асосий қисми ишлаб чиқаришдан савдо (муомала) соҳасига, воситачилик соҳасига оқиб ўтади. Чунки
-ишлаб чиқаришдан кўра, савдо соҳасидаги капитал тезроқ ва кўпроқ фойда келтиради;
-баҳоларнинг ўзгариб туриши олибсотарликни ривожлантиради, арзон вақтида олиб, қиммат бўлганда сотиш жараёни, товар захираларини яшириш жараёнлари авж олади;
-кредит бериш жараёнлари чекланган бўлади. Қарз олувчилар кўпаядию, қарз берувчилар сони қисқаради, чунки қарз берган ютқазиши мумкин;
-давлатнинг молия ресурслари қадрсизланади ва ҳ.к.
Аҳолининг кам даромад олувчи қисмининг ижтимоий аҳволи ёмонлашади. Уларнинг реал даромадлари камаяди. Номинал даромаднинг баҳолар ўсишидан тушиши натижасида аҳолининг турмуш даражаси пасаяди. Айниқса, нафақа, давлат ташкилотларидан маош олувчиларнинг аҳволи қийинлашиши мумкин. Инфлятсия аҳоли жамғармаларининг қадрсизланишига олиб келади. Инфлятсия аҳоли баъзи қатламларининг (савдосотиқ соҳасида) бойишига олиб келади.



7.1-расм.Манба: Марказий банк ҳисоб-китоблари.

Давлат аҳолининг даромадлар даражасини тенглаштириш мақсадида даромад ва солиқларни индексатсия қилиб боради.

2020–2021 йилларда таркибий ислоҳотлардан кўзланган натижалар тобора кўриниб бориши билан иқтисодиётдаги чекловлар камайиб боради, бу ўз ўрнида нархларга таклиф томонидан келадиган босимнинг пасайиб боришига имкон яратади. Бу, биринчи навбатда, давлат корхоналари ислоҳоти ва иқтисодиётнинг барча жабҳаларида рақобат муҳити кучайиши билан боғлиқ.
Юқорида қайд этилган шароитларнинг таъминланиши ҳамда ташқи муҳитнинг барқарорлиги 2020 йил охирига йиллик инфлятсия даражасининг 10–12 фоиз оралиғида бўлишига шароит яратади.