Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти «банк иши» кафедраси

41. Марказий банкнинг тижорат банклари билан ўзаро алоқалари.
Ушбу алоқаларга “Марказий банк тўғрисида”ги қонуннинг 55-60 моддалари бағишланган бўлиб уларда Марказий банк мамлакатининг бош банки сифатида тижорат банклари фаолияти устидан раҳбарлиги, назорати ва талаблари баён этилган. Тижорат банклари фаолиятини Марказий банк томонидан назорат қилиш зарурлиги бозор иқтисодиёти шароитида Марказий банкнинг муҳим рол ўйнаши билан асосланади, чунки у иқтисодиёт билан банк тизими ўртасида воситачи сифатида фаолият кўрсатади.
42. Банк назоратини мақсади ва уни амалга ошириш.
1. Мижозлар манфаатини ҳар хил мумкин бўлган хатарлардан ҳимоя қилиш.
2. Хатарларни олдини ола туриб молиявий бозорнинг барқарорлигини таъминлаш.
43.Марказий банк тижорат банклар фаолиятини назорат қилиши қуйидагиларда кўринади:

1. 
   банк фаолиятини бошлаш учун лесензиялар бериш;
   
2. 
   банклар ҳисоботларини текшириш;
   
3. 
   жойларда текширишлар ўтказиш;
   
4. 
   банк операсияларини бажаришда тегишли меъёрларга риоя қилинишини текшириш.
   

ЎҚУВ ФАНИНИНГ ДОЛЗАРБЛИГИ ВА ОЛИЙ КАСБИЙ ТАЪЛИМДАГИ ЎРНИ

Пул ва банклар узоқ муддатли ижтимоий ривожланишнинг натижаси бўлиб, замонавий сивилизасиянинг муҳим ажралмас қисми ҳисобланади. Уларнинг амал қилиши ижтимоий маҳсулотни ишлаб чиқариш, тақсимлаш, айирбошлаш ва истеъмол қилиш жараёнларининг узлуксизлигини таъминлаш имконини беради. Шу сабабли, пул ва банкларни алоҳида фан сифатида ўрганиш зарурияти юзага келди. Зеро дунёнинг барча мамлакатларида иқтисодиётнинг самарали ўсиши банкларнинг молиявий барқарорлигини ошиши ҳамда тижорат банклари томонидан молиявий қўллаб-қувватлашга кўпдан боғлиқ бўлгани учун фаннинг олий малакали кадрларни тайёрлашда ўрни беқиёсдир.

Фанда пул ва банклар категорияларининг пайдо бўлиши ва уларнинг эволюсияси, пул назарияларининг моҳияти, асосчилари ва намоёндалари, пул айланмаси тушунчасининг моҳияти, пул муомаласи ва уни ташкил қилиш асослари, пул тизимининг мазмуни ва уни ташкил қилиш асослари, инфлясия ва унинг юзага келиш сабаблари, кредит тушунчаси ва унинг зарурлиги, кредит муносабатлари юзага келишининг сабаблари ва шарт-шароитлари, банкларнинг дастлабки операсиялари, Марказий банкларнинг юзага келиш сабаблари, мақсади ва ташкилий тузилиши, тижорат банклари фаолиятининг ташкилий асослари, тижорат банклари актив ва пассив операсиялари, нобанк молиякредит ташкилотлари ва улар фаолиятининг зарурлиги, кредит тизими ва унинг таркиби, валюта муносабатлари асослари ва халқаро молия институтлари фаолиятига доир ғоялар, атама ва тушунчалар, назарий қарашлар, консепсия ва моделлар, тамойиллар, ёндашув, усул, услуб, йўсинлар ва шу каби бошқа атрибутларни тизимли ва комплекс равишда мужассамлаштирувчи илмийназарий ва методологик асослар узвийлик ва узлуксизлик тамойиллари нуқтаиназаридан мантиқий кетма-кетликда ўз аксини топган.
Пул ва банклар курси иқтисод ва молия йўналишлар учун энг асосий таянч фанлардан бири саналади. Курсни ўрганиш жараёнида пул муносабатларини иқтисодий асослаш, кредит ва тўлов тизимининг ташкилий ва иқтисодий асоси, банк фаолияти бўйича қарорларни иқтисодий ва ташкилий ўрганишнинг илғор шакллари ва усулларини ишлаб чиқиш, банк фаолиятини тартибга солувчи иқтисодий меъёрлар ҳисоб-китоби, уларни баҳолаш, ташкил қилиш ва таклифлар ишлаб чиқишда муҳим рол ўйнайди.
Шунга кўра, банк иши фаолиятида иш юритадиган мутахассисларга алоҳида талаблар қўйилади. Бу фан асосий ихтисослик фанларининг таянчи ҳисобланиб, иқтисодиёт бўғимининг ажралмас қисми ҳисобланган банк тизими ва иқтисод соҳасига кадрлар етказиб беришда муҳим рол ўйнайди