Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Жонли меҳнатни тежаш.
Жонли меҳнатдан самарали фой-
даланиш кўрсаткичи ўзида, ишчи кучи, технология ва ускуналар 
имкониятларидан самарали фойдаланиш, иш вақти қисқариши, 
хом-ашё ва материаллардан унумли фойдаланишни ёки бошқача 
қилиб айтганда, ички ишлаб чиқариш манбаларидан нечоҳлик 
фойдаланилаётганлигини ифода этади. Жонли меҳнатдан самарали 
фойдаланиш унумдорлик ва маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини 
ошишига таъсир кўрсатади. Жонли меҳнатни тежаш кўрсаткичини 
аниқлашда маҳсулот ишлаб чиқариш учун сарфланган меҳнат 
миқдоридан жорий меҳнат миқдорини ёки сарфланган меҳнат 
сарфидан жорий меҳнат сарфини айириш орқали ҳисоблаб 
топилади ва у қўйидаги формула асосида акс этади: 
)
(
.
.
с
ж
с
и
с
ж
с
т
В
В
М
М
М
М





(3.4.4 а)
ёки 
с
и
с
ж
с
и
с
ж
с
т
В
М
В
В
М
М
М
М






)
(
)
(
.
.
(3.4.4 б) 
Бу ерда:
М
т
– жонли меҳнатни тежаш; М
с
– меҳнат 
миқдори; М
ж.с
– жорий меҳнат миқдори; М
и
– меҳнат 
интенсивлиги; В
с
 – иш вақти давомида сарфланган меҳнат; В
ж.с
 – 
иш вақти давомида сарфланган жорий меҳнат. 
Мазкур 3.4.4 а - ва 3.4.4 б - ҳисоблаш формулалари жонли 
меҳнат тежалишини меҳнат сарфи (вақт сарфи) ҳисобига кенг 
миқёсли аниқлаш имконини беради. 
Жонли меҳнатдан янги техника-технологияларни жорий этиш 
ҳисобига самарали фойдаланилишини аниқлашда, мавжуд ускуна 
ва технологиялардан фойдаланиш ҳамда янги техника-техноло-
гияларни жорий этиш эвазига тўғри келадиган маҳсулот ҳажмининг 
ишчилар сонига нисбати асосида ҳисоблаб топилади
178
: 
К
А
О
К
П
О
К
П
О
О
N
к
к























0
3
2
2
2
1
1
1
2
)
100
1
(
)
100
1
(
1