Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

Portfel  investitsiyalar
  -  bu  kapitalni  xorijiy  korxonalar  qimmatli  qog‘ozlariga 
(korxona  ustav  kapitalining  10  foizdan  kam  qismini)  kiritish  shaklida  olib  chiqib 
ketish  bo‘lib,  investorlarga  ular  faoliyatini  bevosita  nazorat  qilish  imkonini 
bermaydi
46
.  Ushbu  turdagi  tadbirkorlik  kapitalini  olib  chiqib  ketishning  o‘ziga  xos 
belgilari 7.1 – jadvalda yaqqol namoyish etilgan. 
7.1 - jadval 
To‘g‘ridan-to‘g‘ri va portfel investitsiyalar o‘rtasidagi o‘ziga xos farqlar 
Belgilar
 
Belgilar to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy
 
investitsiyalar
 
Portfel investitsiyalar
 
Olib chiqishning 
asosiy maqsadi 
Xorijiy firmani nazorat qilish 
Yuqori foyda olish 
Maqsadga erishish 
yo‘llari 
Xorijda  ishlab  chiqarishni  tashkil  qilish  va 
yuritish 
Xorijiy  qimmatli  qog‘ozlarni 
sotib olish 
Maqsadga erishish 
usullari 
a) xorijiy firmaga to‘lliq egalik qilish 
Xorijiy 
firma 
aksiyadorlik 
kapitalinin  kamida  25  foizini 
sotib  olish  (AQSH,  Yaponiya 
va Germaniyada -10%) 
b)  aksiyalar  nazorat  paketini  sotib  olish 
(XVF 
ustaviga 
ko‘ra 
kompaniya 
aksiyadorlik  kapitalinin  25  foizidan  kam 
bo‘lmasligi kerak) 
Daromad shakllari 
Tadbirkorlik foydasi, dividendlar 
Dividendlar, foizlar 
 
 
 
Jahon  iqtisodiyotining  barqaror  rivojlanishi  jarayonida  portfelli  nvestitsiyalar 
ulushining ortishi tabiiy holdir. Bu ikkita holat bilan izohlanadi: 
-
 
jahonda moliya bozorlarining jadal rivojlanishi; 
-
 
portfel investitsiyalarning yuqori likvidliligi bilan bog‘liq afzalliklar. 
 
Portfel  investitsiyalar  ancha  yuqori  likvidlilikka  ega  bo‘lib,  harakatchan 
hisoblanadi.  Ularni  riskli  zonadan  boylik  orttirish  yengilroq  boygan  muhitga 
ko‘chirish  qiyin  emas.  Portfel  investitsiyalar  ishlab  chiqarishni  yo‘lga  qo‘yish  va 
professional  bilimlarni  oshirish  uchun  katta  mehnat  talab  etmaydi
47
.  Kapitalni  olib 
chiqishning  tadbirkorlik  shakli  ishlab  chiqarish  jarayonlariga  bevosita  aloqadorligi 
tufayli ko‘pincha “ikkinchi iqtisodiyot” deb ataladi. Boshqa shakl ssuda kapitalining 
harakati milliy ishlab chiqarish jarayonlariga bevosita aloqaga ega bo‘lmasdan qabul 
qiluvchi mamlakatdagi takror ishlab chiqarish jarayoniga bilvosita tarzda ta’sir qilishi 
mumkin
48
. Demak, kapitalning har bir guruhi yana quyi guruhlarga ajralib ketadi va 
ularni shartli ravishda eksport va import, deb hisoblash mumkin (7.2-jadval).