Коммандит ўртоқлиги бир нечта фуқаролар ёки ҳуқуқий шахсларнинг ўзаро хўжалик фаолияти юритиш мақсадидаги шартномалар асосида бирлашуви натижасида пайдо бўлади.
Жамиятларнинг кўпчилигида капиталлар бирлаштирилган бўлади. Масъулияти чекланган жамият (МЧЖ) бир ёки бир неча шахс томонидантаъсис этилиб, Низом жамғармаси ҳужжатларда (Низом ва таъсис шартномаси) белгилаб қўйилган улушларга бўлинган бўлади.
Бундай жамият муассислари жамиятнинг мажбуриятлари учун жавобгар бўлмайдилар ҳамда жамият фаолиятида ўзлари киритган улушлар доирасида зарар кўришлари мумкин.
3.Акционерлик жамиятлари молияси Акциядорлик жамиятларда молияни ташкил этишда аввало мазкур шаклдаги корхоналарнинг ташкилий-ҳуқуқий жиҳатлари ва улардаги молиявий муносабатларнинг ўзига хос хусусиятларига эътибор қаратиш лозим бўлади.
Акциядорлик жамиятларини тузиш ва фаолиятини ташкил қилиш тартиби Ўзбекистон Республикасининг «Акциядорлик жамиятлари ва акциядорларнинг ҳуқуқларини ҳимоя қилиш тўғрисида»ги Қонунда ифодаланган. Ушбу қонуннинг 2-моддасига мувофиқ:
Устав жамғармаси муайян миқдордаги акцияларга бўлинган ҳамда жамиятнинг акциядорлар олдидаги мажбуриятлари аниқ белгиланган хўжалик юритувчи субект-акциядорлик жамияти деб аталади. Акциядорлик жамияти мавжуд корхоналарни қайта ташкил этиш ёки янгисини барпо этиш йўли билан таъсис этилиши мумкин. Акциядорлик жамияти ҳуқуқий шахс бўлиб, «Акциядорлик жамиятлари ва акциядорлар ҳуқуқларини ҳимоялаш тўғрисида»ги ва бошқа қонунлар, шунингдек таъсис ҳужжатлари асосида иш олиб боради.
Юридик ва жисмоний шахслар акциядорлик жамиятининг муассислари бўла оладилар. Жамиятнинг устав фонди улар томонидан тузилган таъсис шартномаси асосида шакллантирилади. Шартномада акциядорлик жамиятининг барпо этиш юзасидан биргаликдаги фаолият тартибини. иштирокчиламинг акцияларга ёзилган шахслар ва учинчи шахслар олдидаги маъсулиятлари белгилаб қўйилади.
Жамият жамланган капиталига қараб махсус қимматли қоғоз - акция чиқаради. Акцияни сотиб олганлар ҳиссадорларга айланишади ва фойдадан ўз ҳиссаси - диведендни олиб турадилар. Акциядорлик жамияти ўз мажбуриятлари бўйича ўзига тегишли бутун мол-мулк билан жавобгарҳисобланади. Акциядорлар жамияти мажбуриятлари бўйича жавобгар эмас ва унинг фаолияти билан боғлиқ зарарлар учун фақат ўзларига тегишли акциялар қиймати доирасида жавобгар ҳисобланади.
Акциядорлик жамиятининг устав фонди акциядорлар сотиб олган акцияларнинг номинал қийматларидан ташкил топади. Жамият чиқарадиган барча акцияларнинг номинал қиймати бир хил бўлиши лозим. Акция бўлинмас ҳисобланади.
Акциядорлик жамиятини таъсис этишда унинг жами акциялари таъсисчилар орасида тарқатилиши керак.
Акция фонд биржаларида муомалада бўлади, бир шахсдан бошқасига эркин ўтади ва акциялар учун унинг ҳиссаси тўғрисидаги ҳужжат ҳисобланади. Акциядорлик жамиятини:
акциядорнинг умумий мажлиси:
кузатув кенгаши;
ижро органи бошқаради.
Акциядорларнинг умумий мажлиси олий бошқарув органи ҳисобланади. Агар қонун ҳужжатларида бошқача тартиб белгиланмаган бўлса, у акциядорлик жамияти фаолияти билан боғлиқ барча масалаларни ҳал қилиш ҳуқуқига эга.
Акциядорлик жамиятида умумий йиғилишлар ўртасидаги муддатда ҳиссадорлар манфаатларини ифодалаш ва уставда кўзда тутилган вазифаларни бажариш учун акциядорлик жамиятининг кенгаши (кузатув кенгаши) тузилади.
Кузатув кенгашининг аъзолари акциядорлик жамияти ижроия органининг аъзолари бўла олмайдилар.
Уставда кўзда тутилган бошқарув органи акциядорлик жамиятининг ишини ташкил этади. умумий йиғилишга йиллик ҳисоботини тақдим этади.
Акциядорлик жамиятининг бошқаруви бевосита умумий йиғилиш ва кенгаши (кузатув кенгаши) ваколатига тааллуқли масалалардан ташқари барча масалаларни ҳал қилади.
Бошқарув ишига унинг раиси раҳбарлик қилади. Раис акциядорлик жамияти Уставига биноан тайинланади ёки сайланади. Раис жамият номи- дан ҳаракатларни ишонч қоғозисиз бажара олади.
Жамият бошқарувининг молия-хўжалик фаолияти устидан назоратни тафтиш комиссияси амалга оширади. Активлар қиймати 1 миллиард сўмдан ортиқ жамиятда ички аудит хизмати ташкил этилади. Молия-хўжалик фаолия-тининг ташқи аудити манфаатлари жамияит ва унинг акциядорлари билан боғланмаган мустақил аудитор томонидан бир йилда камида бир маротаба ўтказилиши керак. Молиявий ҳисобот тафтиш комиссияси ва ташқи аудит томонидан тасдиқлангач, очиқ матбуотда эълон қилиниши лозим.
Акциядорлик шаклидаги тадбиркорликнинг қуйидаги афзалликлари бор:
-акциядорлик жамияти-бу бизнеснинг кўпроқ демократик шаклидир. Унга хоҳлаган киши бевосита ёки обуна бо;лиш йўли билан акцияни сотиб олиб. аъзо бўлиши ва мулк эгасига айланиши мумкин;
-вақтинча бекор турган сармоялар марказлашувига эришилади;
-нисбатан самарали соҳаларга капитал оқимини ташкил қилиш имкониятитуғилади;
-давлат мулкини хусусийлаштириш имкониятлари кенгаяди;
-молиявий барқарорликка эришилади;
-тадбиркорликда таваккалчилик хавфи камаяди (ҳиссадор ўз акцияси миқвосида зиён кўрса. корхона эгаси бутун мулкидан ажралади);
-бир вақтнинг ўзида ишлаб чиқарувчи лар, товар етказиб берувчилар. ҳаридорлар ва маҳаллий давлат органлари манфаатларининг ўзаро мувофиқлашувига эришилади.
Дивиденд фойданинг солиқлар ва мажбурий тўловлар тўланганидан, қайта инвестиция амалга оширилганидан сунг акциядорлар жамияти ихтиёридаги акциядорлар ўртасида тақсимланиши керак бўлган қисми.
Жамият акцияларининг хар бир тури бўйича эълон қилинган дивидендларни тўлаши шарт.
Акциядорлар жамиятининт умумий йиғилиши қарорига биноан дивиденд пул маблағлари ёки бошқа қонуний тўлов воситалари билан тўланиши мумкин.
Дивиденд акциядорлар ўртасида уларга тегишли акцияларнинг сони ва турига мутаносиб равишда тақсимланади.
Жамият йилнинг хар чорагида, хар ярим йилда ёки йилига бир марта жойлаштирилган акциялар бўйича дивидендлар тўлаш тўғрисида, агар ушбу қонун ва жамият уставида ўзгача қоида белгиланмаган булса, қарор қабул қилишга хақлидир.
Йиллик дивидендларнинг миқдори жамият кўзатув кенгаши тавсия этган миқдордан кун ва тўланган оралик дивидендлардан кам бўлиши мумкин эмас.Акциядорларнинг умумий йиғилиши акцияларнинг муайян турлари бўйича дивиденд тўламаслик тўғрисида шунингдек имтиёзли акциялар бўйича тўлиқ булмаган миқдорда дивидендлар тўлаш хақида қарор қабул қилишга хакли, бундай акциялар бўйича девиденд миқдори уставда белгилаб қуйилади
Дивидендлар жамиятнинг жорий йилдаги соф фойдасининг бир қисми кўринишида тўланади.
Дивидендлар тўлаш вакгида биринчи навбатда имтиёзли акциялар, сўнгра оддий акциялар бўйича дивидендлар тўланади.
