Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
«Дунёда энг яхши қоғоз Самарқандда тайёрланади» 
Заҳириддин Муҳаммад Бобур 
Самарқанд қоғози. Илк ўрта асрларда Самарқандда қилинган кашфиёт 
борки, бу олдинги кашфиётлардан тубдан фарқ қилади. Бу кашфиёт жаҳон илм-
фани ва маданиятини янада жадал ривожланишига катта ҳисса қўшган – 
Самарқанд қоғозидир. Самарқанд қоғозининг кашф этилиш даври ҳақида 
олимлар ўртасида ҳам бир хил фикр йўқ. Айрим тарихчилар масалан, Абу 
Мансур ас-Саолибий «Самарқандликларга қоғоз яратиш сирини Талас 
водийсидаги жангда асир тушган хитойликлар ўргатишган»
15
, - деб ёзган эди. 
Тарихчи Сайид Муҳаммад ал-Ханжий араблар милодий 650 йиллари 
Самарқандга келганларида бу ерда қоғоз ишлаб чиқаришга мослашган 
устахоналарни кўрганликларини ёзган. Юқоридаги маълумотларга асосланиб 
шуни айтиш мумкинки, Самарқандда бундан 1500 йиллар илгари юксак навли 
қоғозлар ишлаб чиқариш йўлга қўйилган.
Самарқанд қоғозлари пишиқлиги, сифати ва кўзни толдирмас рангда 
бўлганлиги сабабли дунёдаги энг машҳур қоғоз саналган. Хуросон, Ҳиндистон 
ва Араб мамлакатлари бозорларида Самарқанд қоғозига алоҳида талаб ва 
эҳтиёж бўлган.
Эронда нашр этилган «Девони Манучеҳр» номли манбада айтилишича, 
ХI асрда жуда кўплаб эронлик шоирлар Самарқанд қоғозига атаб шеърлар 
битганлар. 
15
Бердимуродов А, Индиаминова Ш. Буюк Ипак йўли: қитъалар ва асрлар оша. –Т.: 2017, 76 бет. 

---

60 
Улуғ шоир Заҳириддин Муҳаммад Бобур «Дунёда энг яхши қоғоз 
Самарқандда тайёрланади, қоғоз тегирмонлари учун сув Конигилдан келади. 
Конигил Сиёб ариғининг қирғоғида жойлашган. Бу ариқни «Оби раҳмат» деб 
ҳам атайдилар», - деб ёзган эди.
42-расм. Самарқанд қоғози 
 
Қоғоз тайёрлашдек мураккаб ва кўп меҳнат талаб қиладиган ҳунар 
бугунги кунда Самарқандда қайта тикланиб, «Мерос» номли кичик устахонада 
Самарқанд қоғози тайёрланади. 
Қоғоз таёрлаш учун тут дарахтининг шохлари ўн кун давомида сувда 
ивитилиб, сўнгра унинг пўстлоғи қўл билан ажратиб олинади. Ундан кейин 
икки ҳафта давомида пўстлоқ қоғоз хом-ашёсига айлантирилади. «Мерос» 
устахонасида ушбу қимматбаҳо қоғоз тайёрлашнинг барча босқичлари, 
шунингдек, тут шохларидан олинган хом-ашёни сиқиш ва текислаш 
жараёнлари ҳам бевосита томошабинларнинг эътиборига ҳавола қилинади. 
Истиқлол йилларида мамлакатимизда қоғоз ишлаб чиқариш саноати 
янада ривожланди. Самарқанд қоғози бугунги кунда ҳам жаҳоннинг энг 
сифатли қоғозлари сирасига киради.