Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Мажбурий ишсизлик турлари эса ишсизликнинг ишчи кучига 
алоқадор бўлмаган ҳолда келиб чиқишини тавсифлайди.
Фрикцион ишсизлик дейилганда, ишчи кучининг бир иш жойидан 
бошқа иш жойига ишга ўтаётганда ишсиз қолиш ҳолатига айтилади.
Таркибий ишсизлик ишчи кучига бўлган таклиф умумий 
таркибининг ўзгариши билан боғлиқ бўлиб, унинг тармоқлар бўйича 
тақсимланиши ўзгаришига олиб келади. Бу, одатда, баъзи касблар ва 
тармоқларнинг пайдо бўлиши, баъзиларининг йўқолиши, гоҳида эса 
тармоқлардаги иқтисодий кризислар туфайли меҳнат заҳиралари қайта 
тақсимланиши билан боғлиқ.
Даврий ишсизлик дейилганда, иқтисодий тушкунликнинг муайян 
даврида (ишлаб чиқаришнинг пасайиши) юзага келадиган ишсизлик тури 
тушунилади.
Иқтисод илмида ишсизликнинг бошқа турлари тўғрисида ҳам сўз 
юритилади. Чунончи, институционал ишсизлик, иқтисодий ишсизлик, 
яширин ишсизлик ва ҳоказо.
Ишсизлик таркиби унинг сабабларига кўра, ишчи кучининг 4 асосий 
тоифасини ўз ичига олади: ишдан бўшатилиши натижасида ўз жойини 
йўқотганлар, ишдан ихтиёрий равишда бўшаганлар, танаффусдан сўнг 
меҳнат бозорига келганлар, меҳнат бозорига биринчи бор келганлик. Бу 
тоифаларнинг ўзаро нисбатлари авваломбор иқтисодий цикллар 
фазаларига (босқичларига) боғлиқ.
Ишсизлик даражаси доимо нолдан юқори, чунки ихтиёрий ва 
таркибий ишсизлик у ёки бу кўринишда мавжуд бўлади. Лекин 
ишсизликнинг табиий даражаси инфляциянинг кучайишини тўхтатиб 
туради.
Амалда ишсизлик табиий даражасининг энг мақбул миқдори йўқ. 
Ҳали ҳеч ким иқтисодиёт учун маълум ишчининг ишлаб чиқариш билан 
шуғуллангандан кўра, ишсиз бўлгани афзал эканлигини исботлашга 
эришган эмас. Аксинча, айрим ҳисоблардан кўринадики, ялпи миллий 
маҳсулотни юқори даражада ишлаб чиқариш натижасида ишсизликнинг 
табиий даражаси пасаяди.
Аммо у мақбул миқдордан юқори бўлиб қолаверади. Чунки, ялпи 
миллий маҳсулот ишлаб чиқариш ўз имконият даржасига етмаган бўлади. 
Ялпи миллий маҳсулотни потенциал даражасига етказиш эса, ҳаддан 
ташқари иқтисодий фаровонликка олиб келади ва оқибатда инфляция 
кучайиши мумкин. қуйидаги тадбирлар ишсизлик табиий даражасининг 
пасайишига таъсир кўрсатиши мумкин:

аҳолини мавжуд иш ўринлари ҳақида хабардор этишни яхшилаш; 

мутахассислар тайёрлашни такомиллаштириш; 

ишсизларни давлат томнидан муҳофаза қилиш даражасини 
пасайтириш;

---

54 
Ҳалқаро Меҳнат Ташкилоти стандарти бўйича табиий ишсизлик 
даражаси 1,5-2,5% ни ташкил этади. 
Америкалик иқтисодчи Артур Оукен нотабиий ёки даврий 
ишсизликнинг салбий таъсирга эга эканлигини математик ҳолда исботлаб 
берди. Оукен қонунига кўра, ишсизликнинг табиий даражаси 1 фоизга