Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети

Аҳолининг иш билан оқилона таъминланиши ишчи кучига 
талаб ва таклиф ўртасидаги бозор мувозанатига эришишни билдиради. 
Бундай ҳолда ишсизликнинг йўл қўйилиши мумкин (табиий) даражаси 
вужудга келади. 
Эркин танланган иш билан таъминлаш шуни назарда тутадики, 
бунда ўзининг меҳнат қилишга бўлган қобилиятига (иш кучига) эгалик 
қилиш ҳуқуқи фақат унинг эгасига, яъни ходимнинг ўзига тегишли. 
Мазкур тамойил ҳар бир ходимнинг иш танлашида тўғри йўл тутишини, 
ҳар қандай маъмурий тарзда ишга жалб қилишни тақиқлашни 
кафолатлайди. 
Иш билан таъминлашнинг юқорида келтириб ўтилган турлари 
аҳолининг ишга бўлган эҳтиёжи билан иш ўринлари ўртасидаги 
мувозанатни миқдор ва сифат жиҳатидан таъминлаш ҳолатини акс 
эттиради. Бунда жамиятнинг ижтимоий-иқтисодий тараққиёти учун қулай 
шарт-шароитлар яратилади. Бозор муносабатларига ўтиш даври шароитида 
меҳнат самарадорлиги ортиб боришига қараб, касбий меҳнат билан 
таъминланиш даражаси, умуман, мамлакат бўйича қисқариб боради. Бунга 

---

48 
сабаб шуки, юқори самарали иқтисодиёт нисбатан камроқ миқдордаги 
ходимларга муҳтож бўлади, шунингдек, аҳолида ижтимоий фойдали 
меҳнатнинг бошқа турларига қизиқиш ортиши билан унинг иш ўринларига 
бўлган эҳтиёжи ҳам камайиб боради. 
Иш билан таъминлаш муносабатларини иқтисодий, демографик ва 
ижтимоий жараёнлар тақозо қилади. Унинг иқтисодий мазмунини ходим 
учун ўз меҳнати билан ўзига муносиб тарзда яшашни таъминлаш, 
ижтимоий ишлаб чиқариш самарадорлигининг ўсишига ёрдам бериш 
имкониятида ўз ифодасини топади. Ижтимоий мазмун шахснинг таркиб 
топиши ва ривожланишида ифодаланади. Демографик мазмун иш билан 
таъминлаш аҳолининг ёш ва жинсий хусусиятлари, таркиби ва бошқалар 
билан боғлиқлигини акс эттиради. 
Аҳолини иш билан таъминлашнинг барча демографик, ижтимоий, 
иқтисодий ва бошқа мазмунлари қуйидаги мезонларда ўз аксини топади: 
ишчи кучига талаб ва таклиф ўртасида бозор мувозанатига эришиш; 
қишлоқ хўжалиги бўлмаган иш жойларини кўпайтириш; иқтисодий фаол 
аҳолининг меҳнатда иштирокини ошириш; меҳнат унумдорлигининг 
ўсишини таъминлаш; қишлоқ аҳолисининг меҳнат даромадларини 
кўпайтириш; ишсизликни камайтириш ва бошқалар.