Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат университети



Download 2,91 Mb.
Pdf ko'rish
bet100/272
Sana23.02.2022
Hajmi2,91 Mb.
#126638
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   272
Bog'liq
mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi

меҳнат усулидир. 
Меҳнат унумдорлигини меҳнат усули билан ўлчашда маҳсулот 
бирлигини ишлаб чиқариш ёки товар бирлигини сотишга доир норматив 
вақтдан фойдаланилади: 

м
У
иш вақти бирлигидаги маҳсулот ҳажми 
ҳақиқий иш вақти 
Бу ерда: У
м 
- меҳнат усули билан ўлчанган меҳнат унумдорлиги. 
Меҳнат усулининг афзал томони уни барча иш турлари ва 
хизматларга татбиқ этиш мумкинлигидир. Бироқ бу усулдан кенг 
фойдаланишда ҳар бир иш тури учун вақт нормативлари зарур, улар 
ҳамиша ҳам мавжуд бўлавермайди. Бу усулдан ишбай ишловчи ходимлар 
меҳнат унумдорлигини ҳисоблаш учун фойдаланиб бўлмайди, чунки улар 
учун вақт нормалари татбиқ этилмайди.
Унумдорликни 
ўлчашнинг 
меҳнат 
усули 
бир 
қатор 
камчиликларга ҳам эга (нормалар етарли даражада асослаб берилмаган 
бир хил даражада жиддий эмас, улар тез-тез қайта кўриб чиқилади ва 
ҳоказо). Бу эса, ҳатто айрим иш жойидаги ва бригадалардаги меҳнат 
унумдорлигининг даражаси ўсишига ҳолисона баҳо берилишига имкон 
туғдирмайди.
Меҳнат унумдорлигига ишларнинг сермеҳнатлиги таъсир кўрсатади. 
Сермеҳнатлик – бу, жонли меҳнат сарфларини акс эттирувчи кўрсаткич 
бўлиб, у иш вақтида, маҳсулот ишлаб чиқариш (хизматлар)да 
ифодаланган. Сермеҳнатлик, одатда, норма-соатларда (ҳақиқий соатларда) 
ўлчанади, бу вақт иш бирлигини бажаришга сарфланган бўлади. Бу 
кўрсаткич меҳнат унумдорлиги кўрсаткичига қарама-қарши бўлиб, 
қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
,
м
в
М
И
С

Бу ерда: С – сермеҳнатлик; 
И
в
– иш вақти; 
И
м
– ишлаб чиқарилган маҳсулот миқдори. 
Корхоналар ва уларнинг йирик бўлинмалари даражасида, худди халқ 
хўжалиги тармоқларида бўлгани каби, ишлаб чиқариш ва меҳнат 
унумдорлиги ҳажмларини ўлчаш учун асосан қиймат усули татбиқ 


138 
этилади. қиймат усули универсал усул бўлиб, у маҳсулотнинг барча 
турлари ва ҳажмлари, ишлар ва хизматлар ягона пул кўрсаткичлари бўлган 
сўмда ифодаланади, у ҳажм кўрсаткичларини тегишли улгуржи нархларга 
кўпайтириш билан аниқланади. 
Масалан, агар беш кишидан иборат ишчилар бригадаси бир сменада 
100 минг сўмлик иш ҳажмини бажарган бўлса, у ҳолда ҳар бир ишчининг 
сменадаги меҳнат унумдорлиги (ишлаб чиқарган маҳсулоти) қуйидагича 
бўлади: 120:5қ20 (минг сўм), тегишли равишда бир соатлик иш мобайнида 
20:8қ2,5 (минг сўм).
Меҳнат унумдорлигини ўлчашнинг қиймат усули турли касб ва 
малакага эга бўлган ходимларнинг меҳнат унумдорлигини, масалан, 
қандолатчи ва новвойнинг, чилангар ва ҳайдовчининг меҳнат 
унумдорлигини таққослаш имконини беради. Бироқ бу усул кўринишдан 
универсал усул бўлишига қарамай, бир қанча камчиликларга ҳам эга. 
Хусусан, унга нарх омили, яъни бозор конъюнктураси ва инфляция кўпроқ 
таъсир кўрсатади. 

Download 2,91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   96   97   98   99   100   101   102   103   ...   272




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish