Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

 
 
1 график сомса таоми хамириники. 2 –график чузма 
лагмонга ишлатиладиган хамирники. 
 
 
3.3. Хом-ашёдаги ва нон маҳсулотидаги кимёвий ва биологик 
хавфларни тадқиқ қилиш 
 
3.3.1. Хом-ашё ва нон маҳсулотидаги кимёвий хавфларни 
тадқиқ қилиш 
Тадқиқот қилиш объекти сифатида танланган Самарқанд вилоятида 
нон маҳсулотларидан бири бўлган ―Оби-нон‖ га ишлатиладиган хом-ашѐнинг 
районлар бўйича умумий Ўз.Рес.си ЦГСЭН 2009-йил давомида санитар 
гигиеник лабораторияларида қолипли нон бўйича ўтказилган тадқиқотлар 
сони натижалари жадвал-20 да келтирилди. 
Бундан кўриниб турибдики, энг кўп тадқиқот Самарқанд вилояти 
Жомбой Дондан олинган хом-ашѐ бўйича ўтказилди. Чунки, Самарқанд 
вилояти бўйича нон ва нон маҳсулотлари учун энг кўпи (жадвал-20) Жомбой 
районида Жомбой Донда етиштирилиб олинади. 
Нон ва нон маҳсулотлари, улар учун қўлланиладиган хом-ашѐ назорати 
ҳисобланган буғдой дони ва унида микроэлементларнинг бўлиши ҳам зурур, 
ҳам айримларининг бўлмаслиги талаб этилади. 
Масалан, айрим парҳез озиқ-овқатларда темир, руҳ ва йоднинг 
мунтазам бўлиши, ҳамда мис, марганец, фтор, хром, селен ва молибден, 
натрий, калий ва хлор элекролитларининг маълум миқдорда бўлиши 
кўрсатилган. Акс ҳолда, улар одам организмига зарарли таъсир этиш мумкин. 
Худди шунингдек, овқат таркибида қалай, ванадий, кремний, никель бўлиши 
ҳам талаб этилсада, улар мишьяк, қўрғошин, кадмий ва симобга нисбатан 
зарарлиги камроқ, ѐрқин ифодаланмаган ҳисобланади. 

---

66 
Жадвал -20 

---

67 
Лекин, 
озиқ-овқатдаги 
барча 
микроэлементларнинг 
бўлиши 
зарарланиш хавфини яратадики, унинг заҳарлаш даражаси турли факторларга 
боғлиқдир. 
Айниқса, агар мис, марганец, хром, селен ва молибден миқдори 
кўпайиб кетса, максимал даражада хавф ошиб боради. Умуман олганда ҳар 
бир микроэлементларнинг маълум хавфли даражаси мавжуд.
Қуйида II бобда келтирилган тадқиқот усуллари бўйича илмий изланиш 
олиб борилган токсик элементлар тавсифи ва сўнг олинган натижалар 
таҳлилини келтирамиз.
Рух инсон организмида алмаштириб бўлмайдиган металл ҳисобланади. 
Тахминан 100 йиллар давомида рух, ўрнини алмаштириб бўлмайдиган 
озуқавий модда ҳисобланади. Кўп миқдордаги ферментлар таркибида бўлган 
рух оқсил ва углеводлар алмашинувида муҳим роль ўйнайди. Инсон 
организмида рухнинг бўлмаслиги натижасида нормаллашиш жараѐни ѐмон 
кечади. Шунинг учун айниқса ўсиш даврида унинг организмга киришини 
алоҳида назорат қилиш муҳим. Рух жуда кўп озиқ-овқат маҳсулотлари 
таркибида мавжуд бўлиб, уларни истеъмол қилиш билан инсон организми у 
билан таъминланади. 
Мис ҳам рух каби кўпгина турли ферментлар таркибида мавжуддир. 
Мис, гемоглобин синтезида суяк ва эластик бириктирувчи тўқималар 
ривожланишида, шунингдек марказий асаб системасининг функциялари каби 
жараѐнларда қатнашади. Миснинг етишмаслиги, бўй ва модда алмашинуви 
жараѐнида ножўя таъсирларга олиб келади. Катта ѐшдаги инсон организмида 
миснинг етишмаслиги туфайли клиник ҳолатлар ҳам учрайди. Буни миснинг 
озиқ-овқат маҳсулотлари таркибида кенг тарқалганлиги туфайли деб 
тушунишимиз мумкин.