68
туфайли, барча тирик мавжудотлар организмида учрашини кузатишди.
Қўрғошиннинг қўшимча миқдори, атроф-муҳит ифлосланишидан ва
маҳсулотларни қўрғошин иштирокида ишлов бериш натижасида киради.
Масалан, тунука банкаларнинг ишлаб чиқарилишида, бунда 10 дан 15% гача
маҳсулотларни қадоқлашда фойдаланилади. Озиқ-овқат маҳсулотига
банкаларни ишлатилган қўрғошиндан ўтади.
Текширувчилар инсон
рационида 20% қўрғошин консерваланган маҳсулотлардан ўтишини
таъкидлашмоқда, бунда 13 дан 14 % гача қадоқланган хом-ашѐдан қолган 6-
7% и шу маҳсулотнинг ўзидандир. Кейинчалик эса 99.5 % қўрғошин
консерва банкасини қалайдан ўтиши исботланган. Сут маҳсулотларини
қадоқлашда ҳам қўрғошинли банкалардан фойдаланилади, бу маҳсулотдан
эса асосан ѐш болалар истеъмол қилади, организмда қўрғошин тушиши кўп
кузатилмоқда.
Кадмий манбаларидан бири бу шахталар ҳисобланади. Баъзи
маълумотларга кўра, Японияда таркибида кадмий бўлган чиқиндилар
шахталардан Камехаша дарѐсига ташланганлиги, сўнгра ушбу сувдан гуруч
етиштириладиган далаларни суғоришда фойдаланилганлиги бизга маълум.
Гуруч, гуруч далаларида ва дарѐ суви
таркибида кадмий борлиги
бўйича таҳлиллар 1974 йилда қилинган. Натижада 23 та қишлоқ
зарарланганлиги аниқланган. Гуруч таркибида миллиондан бир қисмида 0.19
дан 0.69 қисмигача кадмий ташкил этиши зарарланмаган бошқа районларда
эса бу кўрсаткич миллиондан 0.2 қисмини ташкил этганлиги кўрсатиб
ўтилган.
Кадмийнинг биологик манбаи бу далаларда ўсадиган ўсимликлардир.
Масалан, отқулоқ, латук, баргли лавлаги, кресс – салатлар шулар
жумласидан.
Тажрибаларга
кўра,
ўсимлик
уруғларида
кадмий
концентрацияси 0.05 мкг/ мл миқдорда бўлиши аниқланган.
69
Юқорида тавсифланган токсик элементлар ҳисобланган мис, қўрғошин,
руҳ ва қўрғошин бўйича олиб борилган илмий тадқиқот натижалари 5-11
расмларда келтирилган.
Расм - 5 да дон корхонасининг «Жомбой Дон»да ишлаб чиқарилган
уннинг хромотограммаси келтирилган. Хромотограмма
токсик элементлар
ҳисобланган кадмий, қўрғошин, рух ва мис бўйича ўтказилди.
Хромотограмма графиги шуни кўрсатдики, тадқиқ этилган уннинг таркибида
фақат мис борлиги, руҳ, қўрғошин йўқлигини кўрсатиб берди.
Миснинг миқдори 1 кг унда 2.18 мг экан. Бу миқдор нормал нон
маҳсулотлари билан овқатланишда зарарсиз ва ҳатто фойдали ҳисобланади,
чунки инсоннинг суткалик мис қабул қилиш миқдори 0.5 мг ҳар
бир кг
вазнига тўғри келади. Худди шунингдек расм - 8 да буғдой унидан №375
олинган намунада ҳам мис элементи борлиги аниқланди. Буни расмда
келтирилган хромотограмма тасдиқлаб берди.
Маълумки нон маҳсулотлари учун турли – туман хилдаги унлар ишлаб
чиқилади ва фойдаланилади. Изланиш объектини кенгайтириш мақсадида
биз Тошкент шаҳар (Чехова кўчасида) МЧЖ GPM Realty корхонаси
томонидан ТОО ―Зополя‖ номли 1 нав буғдой унини ҳам тадқиқ қилдик ва
олинган
натижа
хромотограмма
кўринишида
берилди.
Олинган
хромотограмма шуни кўрсатдики,
ушбу унда кадмий, қўрғошин, руҳ, ҳатто
мис ҳам аниқланмади, яъни уларнинг ун таркибида йўқлиги тасдиқланди.
Худди шу мақсадда биз тайѐр нондан олинган намуналарни ҳам тадқиқ
қилиб расм 5-11 да келтирилган натижаларни олдик.
76
Расм -7 да Самарқанд нон заводида ишлаб чиқарилган нондан олинган
намунада ҳам фақат мис борлиги, кадмий, қўрғошин ва руҳ элементларининг
йўқлиги исботланди. Намунадаги аниқланган мис миқдори 0.32 мг/кг экан.
Бу инсон организмига зарарсиз бўлиб унинг суткалик мисга бўлган
эҳтиѐжини қондиради.
Самарқанд ―Регистон‖ нони корхонасида ишлаб чиқилган формали
нонда эса тадқиқ қилинаѐтган токсик элементларнинг ҳеч бири аниқланмади
(расм-11).
Худди шунингдек, Самарқанд вилоят Иштихон район х/т Сулаймонов
В. ―Оила-нон‖ корхонасида тайѐрланган лепѐшкада ҳам кадмий, қўрғошин,
мис ва руҳ элементлари аниқланмади (расм-13).
Шундай қилиб, ун, нон таркибидаги токсик элементлар илмий тадқиқот
шуни кўрсатдики, уларнинг истеъмоли
одам организми учун хавфсиз
ҳисобланади. Чунки, уларда тавсиф этилган токсик элементлари мавжуд
эмас.
Жадвал-21
Ўзбек нонларининг минерал таркиби
(мг/100 г маҳсулотда)
№
Минерал моддалар
1 навли буғдой уни
Ўзбек миллий
нонлари
1
P
123.05-0.02
151.49-0.06
2
K
231.24-0.05
278.77-0.03
3
Ca
51.93-0.04
79.69-0.08
4
Mg
1.16-0.07
1.70-0.05
5
Fe
2.24-0.08
2.58-0.07
6
Cu
0.44-0.06
0.43-0.05
7
Zn
1.69-0.02
1.88-0.03
Do'stlaringiz bilan baham: 
