Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

5.5.3. Яримўтказгич қаршиликли анемометрлар 
Яримўтказгич термоқаршиликларнинг анемометр датчиклари сифатида 
қўлланилиши икки жиҳати билан қизиқиш уйғотади. Биринчидан, 
термометрияда бўлгани каби, қаршилигининг катта ҳарорат коэффициенти 
билан характерланадиган яримўтказгичли датчикларнинг қўлланилиши 
кузатишларни катта масофадан бажаришга имкон беради. Иккинчидан, 
анемометрларда яримўтказгичларнинг қўлланилиши, ўлчамлари кичик 
бўлган ва етарлича юқориомли сферик, оқим йўналишидан қатъий назар 
тезлик векторини ўлчайдиган датчикларни ишлаб чиқишга имкон беради. 
Лекин, термисторларнинг қўлланилиши асбобни ҳарорат компенсацияси 
билан боғлиқ бўлган қийинчиликларни юзага келтиради, чунки 
термометрларнинг қаршилик ҳарорат коэффициенти ўзгармас катталик эмас 
ва юқорида айтиб ўтилган металл термоқаршиликларга тегишли оддий ҳисоб 
амаллари, яримўтказгичли термоқаршиликларга тўғри келмайди. Қаршилик 
анемометрларида бўлганидек яримўтказгич қаршиликли анемометрларда ҳам 
схемани қўшимча мураккаблаштириш йўли билан ҳарорат компенсациясига 
эришиш мумкин. 
5.6. Акустик анемометрлар 
Акустик анемометрлар икки қабул қилгичли акустик термометрлар 
каби принципиал тузилишга эга. Фарқи шундаки, уларнинг метрик хусусияти 
сифатида йиғинди эмас, балки қабул қилгичга етиб келган акустик сигналлар 
орасидаги вақт ѐки фазаларнинг айирмаси олинади. Шунда, импульсли 
анемометр учун 
2
2
1
2
2
V
c
VL
ak





, 
(5.41) 
бу ерда 
1

ва 
2

- 
L
базаси бўйича иккита қарама-қарши йўналишларда 
ўтаѐтган сигналларнинг вақти. 
Шундай қилиб, 


1
2



айирма ҳаво оқими тезлигининг нур тарқатгич 
ва қабул қилгичларини туташтирувчи чизиқ бўйича ташкил этувчисига тўғри 
пропорционал.
Импульсли анемометрнинг сезгирлиги деб қуйидаги тушунилади: 


2
1
2
2
ak
c
V
dV
d




.
(5.42) 


1
2



катталик ҳаво ҳароратига кучсиз боғланган. 
Фазали акустик анемометрлар ўз тузилиши бўйича иккита қабул 
қилгичли фазали акустик термометрларга ўҳшаш, лекин анемометрларда 
йиғинди эмас, балки фазалар айирмаси ўлчанади. Нур тарқатгич ва қабул 

---

88 
қилгичлар бир хил. Улар, штангадан товуш ўтказишига тўсқинлик қиладиган 
прокладкалар ѐрдамида штангага ўрнатилади. Қабул қилгичга келаѐтган 
акустик сигналлар учун 
L
масофада нечта тўлқин узунликлари 
жойлашишини кўрсатадиган сонлар айирмаси 
N
қуйидагича аниқланади: 
2
2
2
V
c
V
L
N
ak
ak




, 
(5.43) 
бу ерда 
ak

- акустик тебранишлар частотаси. 
Агар
2
2
ak
c
V

бўлса, унда
 
2
2
ak
ak
c
L
dV
N
d



. 
(5.44) 
(5.44) ифода фазали акустик анемометрнинг сезгирлик тенгламасидир. 
Сезгирлик юқори частотали нур тарқатгич қўлланилганда ортади. Шунинг 
учун ҳам акустик анемометрларда ультратовуш нур тарқатгич қўлланилади.