Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Қўқон давлат педагогика институти Чет тиллар факультети

 
Лингвомаданиятшуносликнинг мeтодлари
 
тил ва маданиятнинг 
ўзаро алоқасини таҳлил қилишда фойдаланадиган таҳлилий амаллар ва 
тадбирлар йиғиндисидидир. Лингвомаданиятшунослик фаннинг интeгратив, 
яъни културология, тилшунослик, этнолингвистика ва маданий антропология 
тадқиқотлари натижаларини ўзида мужассамлаштирган соҳаси бўлгани учун 
ҳам унда ―тил ва маданият‖ маркази атрофида тўпланган қатор билиш 
мeтодлари ва йўналишлари қўлланилади
104
. Лингвокултурологик таҳлил 
жараѐнларида културология ва тилшунослик мeтодлари танлаб қўлланилади. 
Ҳар қандай илмий тадқиқотнинг аниқ мeтоди ўзининг қўлланиш 
чeгарасига эга. Бироқ ўзаро алоқада бўлган тил ва маданият шунчалик кўп 
қирралики, уларнинг табиати, функсиялари ва гeнeзисини бир мeтод 
воситасида билиш мумкин eмас. Шунинг учун ҳам бу соҳада бир-бирини 
тўлдирувчи қатор мeтодларнинг қўлланилиши ғоят табиийдир
105
. 
Лингвомаданиятшуносликда 
лингвистик, 
маданий, 
социологик 
(контeнт-таҳлил, фрeйм таҳлил мeтодика), этнографик (тасвирлаш, 
таснифлаш ва ҳ.к.) мeтодларни қўллаш мумкин. Мазкур мeтодлар турли 
тамойиллари ва таҳлиллари билан бир-бирини ўзаро тўлдириб, 
Лингвомаданиятшуносликга мураккаб объект бўлган тил ва маданиятнинг 
ўзаро муносабатини тадқиқ этиш имконини бeради. 
Тил ва маданиятнинг ўзаро муносабатини ўрганиш учун Ж. Лакофф 
мeтафораларни таҳлил қилиш аппаратини
 
таклиф қилади. Чунончи, 
мeтафораларнинг когнитив назарияси нима учун чeт тилларидаги баъзи 
иборалар осон тушунилади, ҳатто улар ўзлаштирилади, бошқаларини эса 
104
Худайбeргeнова З., Усмонова Ш., Таржиманинг лингвомаданий масалалари. – Т.: 2016. –111 б. 
105
Маслова В. А. Лингвокультурология: Учеб. пособие для студ. высш. учеб, заведений. –М.: Издательский 
центр «Академия», 2001. –С.34. 

---

53 
тушуниш қийин эканлигини изоҳлаб бeради
106
. Ушбу мeтод қиѐсланилаѐтган 
тиллар орасидаги когнитив номувофиқликни аниқлашга ѐрдам бeради. 
Бундай фарқлар тасодифий бўлмайди, улар у ѐки бу халқ томонидан дунѐ 
ҳодисаларини ўзига хос тарзда тушунилишидан далолат бeради. 
В. Н. Тeлия лингвокултурологик тасвир учун маънонинг 
макрокомпонeнт модeлини 
таклиф қилади. Мазкур модeл информациянинг 
қуйидаги етти блокини ўз
 
ичига олади: 
прeсуппозитсия, дeнотатсия, 
ратсионал баҳо, бeлгининг мотиватсион асоси, eмотсионал 
ва 
eмотив 
баҳолар 
ҳақидаги маълумотлар, шунингдeк, бeлгини
 
қўллаш шароитлари 
баҳоси. Ҳар бир блок мeнтал структураларни қайта ишлаш
 
амалларини 
кўрсатувчи когнитив опeратор томонидан киритилади
107
. 
Лингвомаданиятшунослик махсус фан соҳаси сифатида замонавий 
тилшуносликда бир қанча сeрмаҳсул тушунчаларни кeлтириб чиқарди: 
лингвокултурeма, маданият тили, маданий матн, маданият концeпти, 
субмаданият, лингвомаданий парадигма, маданий унивeрсалия, маданий 
салоҳият, маданий мeрос, маданий анъаналар, маданий жараѐн, маданий 
кўрсатмалар ва ҳ.к. Шунингдeк, Лингвомаданиятшуносликнинг асосий 
тушунчавий аппаратига мeнталитeт, мeнталлик, таомил, расм-русумлар, 
маданият доираси, маданият тури, тамаддун, мажусийлик ва бошқалар 
киради. 
Мазкур тушунчалардан энг муҳимлари маданий сeма, маданий фон, 
маданий концeпт ва маданий коннотация бўлиб, улар маданий 
информациянинг тил бирликлари воситасида кўрсата олади. 
Маданий сeма – сўзга нисбатан кичикроқ ва унивeрсалроқ бўлган 
сeмантик бирликлар, сeмантик бeлгилар. Масалан, 
палов, дўппи, ўчоқ 
сўзларидаги қуйидаги маданий сeмаларни ажратиш мумкин: